عبادت خداوند در کنار قبر صالحان به شدت منع شده، چه رسد به اینکه صالحان به جای خداوند پرستش شوند(۵)

صحیح بخاری روایت است که عمربن خطاب رضی الله عنه انس بن مالک را دید که کنار قبری نماز می‎خواند فرمود: «قبر، قبر»^[۱] و این دلالت می‎نماید که آنچه پیامبر صلی الله علیه و سلم از آن نهی کرده برای صحابه مسلّم و جا افتاده بود.

و عملی که انس انجام داد بر این دلالت نمی‎کند که او به جایز بودن این کار معتقد بوده است، شاید انس قبر را ندیده بود^[۲] و یا نمی‎دانست که آن قبری است، یا فراموش کرده بود و وقتی عمر فاروق به او یادآوری کرد متوجه شد.

همه‎ی اینها ادعای کسانی که می‎گویند نهی از نماز خواندن به خاطر آلوده بودن محل بوده است، را ابطال می‎کند و این احتمال خیلی بعیدی است که پیامبر صلی الله علیه و سلم هدفش این باشد، بلکه علت سخن پیامبر صلی الله علیه و سلم این بود که ایشان بیم آن را داشت که امت به شرکی که یهود، نصاری، بت‎پرستان و عبادت‎کنندگان لات و عزّی به آن گرفتار شده بودند مبتلا شوند. چون پیامبر صلی الله علیه و سلم یهود و نصارا را به خاطر آن لعنت فرمود که قبور پیامبرانشان را مسجد قرار داده‎اند و قطعاً مشخص است که این نهی به خاطر نجاست و پلیدی نبوده است. چون قبور پیامبران پاکترین محل هستند و خداوند خوردن اجساد پیامبران را بر زمین حرام کرده است پس آنها در قبرهایشان تر و تازه هستند.

پیامبر صلی الله علیه و سلم کسانی را که بر قبرها مساجد می‎سازند و بر آن چراغ روشن می‎کنند لعنت کرده است. مشخص است  فردی که قبرها را چراغانی می‎کند به خاطر آن لعنت شده که کارش وسیله‏ای برای تعظیم قبور است و او با این کارش قبرها را بت‎ و نشانه‎هایی قرار می‎دهد که مشرکین به سوی آن هجوم می‎آورند، چنان‎که واقعیت امر همین است پس مسجد قرار دادن قبور نیز همین‎طور است.

ابن قیم می‎گوید: خلاصه اینکه هر کسی شرک، اسباب و وسیله‎های آن را بشناسد و مقاصد سخنان پیامبر صلی الله علیه و سلم را بفهمد به یقین خواهد دانست که این مبالغه، لعنت و نهی به خاطر پلیدی قبرها نیست، بلکه به خاطر دوری از پلیدی شرک است. آنان که از سخنان پیامبر صلی الله علیه و سلم سرپیچی می‎کنند و از هوای خود پیروی کرده و از پروردگارشان نمی‎ترسند و مفهوم لاإله‌إلا الله را محقق نمی‎کنند به نجاست شرک آلوده می‎شوند، چنین سخنانی از پیامبر صلی الله علیه و سلم برای حمایت از توحید است تا شرک آن را آلوده نسازد و توحید خالص بماند. و پیامبر صلی الله علیه و سلم با این سخنان گویا از اینکه چیزی با خداوند برابر قرار داده شود اظهار خشم و نارضایتی می‎نماید. اما مشرکین را شیطان اینگونه فریب داده که فکر می‎کنند کارشان تعظیم قبور مشایخ و صالحان است و هر چه در مورد آنها بیشتر غلو و افراط شود انسان به آنها نزدیکتر و از دشمنانشان دورتر می‎شود، اما در حقیقت این فکر و عمل آنها سرپیچی از فرمان پیامبر صلی الله علیه و سلم است و آنها با این کار مرتکب عملی می‎شوند که پیامبر صلی الله علیه و سلم از آن نهی کرده است.

 سوگند به خدا که شرک از همین راه به عبادت کنندگانِ «وَد»، «یغوث« و «یعوق» و «نسر» و دیگر بت‌پرستان از قدیم تا روز قیامت وارد شده و می‌شود. مشرکین از سویی در مورد صالحان غلو و افراط کرده و از سویی راه و شیوه‌ی آنان را مورد عیب‎جویی قرار داده‎اند، اما خداوند اهل توحید را به به پیمودن راه این بزرگان هدایت نموده پس آنها را در جایگاهی که خداوند برایشان معین نموده ، یعنی جایگاه عبودیت نشانده‎اند و آنان را فاقد خصوصیت‎های الوهیت می‎دانند^[۳].

می گویم: از جمله کسانی که گفته‎اند علت گفته‌ی پیامبر صلی الله علیه و سلم ترس از ابتلای مردم به شرک بوده است. شافعی، ابوبکر اثرم، أبو محمد مقدسی، شیخ الاسلام و غیره هستند و حق هم  همین است.

 گفته‌اش: (صحابه بر قبر پیامبر صلی الله علیه و سلم مسجد نساختند) یعنی وقتی دانستند که پیامبر به شدت با چنین چیزی برخورد کرده و انجام دهنده‌ی‌ این کار را لعنت فرموده، چگونه قبر او را مسجد قرار می‎دادند؟

 بلکه از ترس اینکه مبادا بعضی افراد نادان برای نماز خواندن کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و سلم بروند از این رو ایشان را در خانه‎اش دفن کردند.

گفته‌اش: (هر جایی که در آن نماز خوانده شود مسجد قرار داده شده) گر چه در آن جا مسجدی ساخته نشده باشد.

گفته‌اش: یعنی هر جایی که برای نماز آماده شده باشد حتی اگر در آن مسجدی ساخته نشده باشد و هر جایی که در آن نماز خوانده شود حتی اگر برای نماز خواندن آماده نشده باشد مانند جاهایی که مسافران نماز می‎خوانند، این مواضع مسجد به شمار می‎آیند. بنابراین اگر کسی کنار قبر حتی یک بار نماز بخواند در حقیقت قبرها را مسجد قرار داده است.

 گفته‌اش: (چنان‎که پیامبر صلی الله علیه و سلم می‎فرماید: تمام زمین برای من مسجد و زمین برایم وسیله‌ی طهارت قرار داده شده است».

در اینجا پیامبر صلی الله علیه و سلم زمین را مسجد نامیده و حال آنکه تمام زمین به عنوان مسجد ساخته نشده اما چون بر آن سجده می‎شود مسجد نامیده می‎شود. پس این حدیث دلالت می‎کند که هر کس کنار قبرها نماز بخواند آن را مسجد قرار داده است. و حدیث مذکور بخشی از حدیث صحیحی است که بخاری و مسلم از جابر روایت کرده‎اند.

 

[۱]– صحیح بخاری به صورت معلق۱/۵۲۳ و در مصنف عبدالرزاق به صورت موصول۱۵۸۱ و احمد بن منیع و ابوبکر بن ابی شیبه در مسندش و نظیر آن در المطالب العالیه ۳/۴۱۷ و بیهقی در السنن الکبری ۱/۵۲۳ آمده است که اسنادش صحیح است.

[۲]– در روایتی با لفظی دیگری نیز آمده است. تغلیق التعلیق۲/۲۳۰ و سند ان صحیح است.

[۳]– این اضافه ای است که در فتح المجید و اغاثه اللهفان آمده است.