وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
الحمدلله رب العالمین و الصلاه و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم الدین و اما بعد:
طعام اهل دوزخ ضریع (گیاه خارداری که شبرق نامیده می شود. خشکیده آن را ضَریع می گویند. گویا ناگوارترین و تهوّع آورترین گیاه است و هیچ حیوانی آن را نمی چرد، جز شتر که تا تَر است آن را می خورد و چون خشکید از آن کناره گیری می کند) و زقوم (ام درختچه بدبو و تلخ مزه ای است که در سرزمین تهامه می روید و شیره ای دارد که اگر به بدن انسان بخورد، ورم می کند) و نوشیدنی آنها حمیم (آب داغ. آب بسیار گرم)، غسلین (چرک و خون. شوخابه. خونابه. زردابه. ریم) و غساق است. خداوند می فرماید: «لَّیْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِیعٍ * لَا یُسْمِنُ وَلَا یُغْنِی مِن جُوعٍ» الغاشیه: ۶ – ۷٫
(آنان خوراکی جز ضریع نخواهند داشت. نه فربه خواهد کرد و نه از گرسنگی خواهد رهاند).
ضریع: نوعی خار است که در سرزمین حجاز می روید و بدان «شبرق» می گویند. از ابن عباس روایت شده که «شبرق» نام خاری است که هرگاه اندکی بلند شود، آن را ضریع می گویند. قتاده می گوید: ضریع از بد ترین و معیوب ترین غذاها است. این طعام که اهل دوزخ از آن تغذیه می کنند، هیچ نفعی برای آنان ندارند. اهل دوزخ لذت آن را نمی یابند و برای جسم آنها هیچ سودی ندارد و خوردنش نوعی عذاب و شکنجه است.
خداوند می فرماید: «إِنَّ شَجَرَهَ الزَّقُّومِ * طَعَامُ الْأَثِیمِ * کَالْمُهْلِ یَغْلِی فِی الْبُطُونِ * کَغَلْیِ الْحَمِیمِ» الدخان: ۴۳ – ۴۶
(قطعاً درخت زقّوم، خوراک گناهکاران است. قطعاً درخت زقّوم، خوراک گناهکاران است. همچون فلز گداخته در شکمها می جوشد. جوششی همچون آب گرم و داغ).و درخت زقوم در آیه ی دیگر چنین توصیف شده است: «إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَهً لِّلظَّالِمِینَ * إِنَّهَا شَجَرَهٌ تَخْرُجُ فِی أَصْلِ الْجَحِیمِ * طَلْعُهَا کَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّیَاطِینِ * فَإِنَّهُمْ لَآکِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ * ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَیْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِیمٍ * ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِیمِ» الصافات: ۶۳ – ۶۸٫
(ما آن را مایه رنج و محنت ستمگران کرده ایم. زقّوم درختی است که در ته دوزخ می روید. شکوفه و میوه آن انگار کلّه های شیاطین است. دوزخیان از آن می خورند و شکمها را از آن پر و آکنده می سازند. سپس آب داغ کثیف و آلوده ای را بر آن می نوشند. آن گاه (که از زقّوم خوردند و از آب داغِ آلوده نوشیدند) به دوزخ برمی گردند).
و در جای دیگر می فرماید: «ثُمَّ إِنَّکُمْ أَیُّهَا الضَّالُّونَ الْمُکَذِّبُونَ * لَآکِلُونَ مِن شَجَرٍ مِّن زَقُّومٍ * فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ * فَشَارِبُونَ عَلَیْهِ مِنَ الْحَمِیمِ * فَشَارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ * هَذَا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ» الواقعه: ۵۱ – ۵۶٫
(سپس شما ای گمراهان تکذیب کننده (زندگی دوباره). قطعاً از درخت زقوم خواهید خورد. و شکمها را از آن پر خواهید کرد. و روی آن، آب جوشان و سوزان خواهید نوشید. و همچون نوشیدن شترانی که مبتلا به بیماری تشنگی شده اند، از آن خواهید نوشید. این، وسیله پذیرائی از ایشان در روز جزا است).از این آیات استفاده می شود که درخت زقوم، درخت جیث و نامیمؤمنی است. در اعماق دوزخ ریشه دوانیده اند و میوه هایش بسیار زشت و بد قیافه هستند، لذا با رؤس شیاطین تشبیه داده شده اند که زشتی و کراهیت رؤس شیاطین در ذهن مرسم شده است، هر چند که انسانها قادر به دیدن شیاطین نیستند. با وجود نا پاکی این درخت و با وجود زشتی میوه هایش اهل دوزخ بدلیل گرسنگیی که بدان مبتلا می شوند، چاره ای جز آن ندارند و تا شکمشان پر می شود از آن می خورند. هر گاه شکم آنها پر شد، مانند ته نشین روغن، جوش می زند و موجب درد و آزار فوق العاده برای آنها می گردد و آنگاه که وضعیت به اینجا می رسد ناچار به جستجوی آب می روند و آبی جز حمیم نمی یابند و حمیم همان آب است که شدت حرارتش به انتها رسیده است و ناچار از آن می نوشند. مانند نوشیدن شتر بیماری که بر اثر بیماری سیراب نمی شود، آنگاه این آب روده های شان را تکه پاره می کند.
«وَسُقُوا مَاءً حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُمْ» محمد: ۱۵٫
(و از آب داغ و جوشان نوشانده می شوند، (آبی که به محض نوشیدن) اندرونه و روده های ایشان را پاره پاره می کند و از هم می گسلد).
مهمانی اهل دوزخ در روز قیامت این نوع غذا و نوشیدنی است و با چنین خوردنی و نوشیدنی پذیرائی می شوند. خداوند از لطف و کرم خویش ما را از چنین وضعیتی نجات دهد.
هرگاه اهل دوزخ غذای نامیمون ضریع و زقوم را خوردند بدلیل ناپاکی، زشتی و فسادی که دارد در گلوی آنها گیر می کند.
«إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالًا وَجَحِیمًا * وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا» المزمل: ۱۲ – ۱۳٫
(نزد ما غل و زنجیرها و آتش سوزان دوزخ است. و همچنین خوراک گلوگیری و عذاب دردناکی موجود است). رسول الله صلی الله علیه وسلم زشتی، عیب و کراهیت زقوم را برای ما چنین ترسیم نموده است:
«لو أن قطره من الزقوم قطرت فی دارالدنیا، لأفسدت علی اهل الارض معایشهم، فکیف بمن یکون طعامه» مشکاه المصابیح: (۳/ ۱۰۵). ترمذی آن را ورایت کرده و آن را صحیح شمرده است.
(اگر قطره ای از آن بر دنیا بیفتد، تمام زندگی اهل دنیا را فاسد می کند، پس چه می شود حال کسانی که از آن تغذیه می کنند). مشکاه به روایت ترمذی: (۳/ ۱۰۵).
از جمله غذاهای اهل دوزخ غسلین است. خداوند می فرماید: «إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالًا وَجَحِیمًا * وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا» المزمل: ۱۲ – ۱۳
و می فرماید: «هَذَا فَلْیَذُوقُوهُ حَمِیمٌ وَغَسَّاقٌ * وَآخَرُ مِن شَکْلِهِ أَزْوَاجٌ» ص:۵۷ – ۵۸٫
(این آب داغ و خونابه (اندام دوزخیان است که نوشیدنی ایشان) است، باید که از آن پیوسته بچشند و بخورند. و جز این، انواع کیفرهای دیگری از این قبیل دارند).
غسلین و غساق دو کلمه ی مترادف هستند و آن عبارت است از: چرک و مواد فاسدی که از پوست اهل دوزخ بیرون می آید. بعضی گفتند: غسلین و غساق همان ترشحاتی است که از زنان زناکار بیرون می آید و بوی بد و متعفنی که از گوشت و پوست کفار خارج می شود. قرطبی می گوید: غسلین عصاره اهل دوزخ است.
اما نوشیدنی اهل دوزخ همان حمیم (آب جوش) است، خداوند می فرماید: «وَسُقُوا مَاءً حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُمْ» محمد: ۱۵٫
و می فرماید: «وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءَتْ مُرْتَفَقًا» الکهف: ۲۹٫
(و اگر (در آن آتش سوزان) فریاد برآورند (که آب)، با آبی همچون فلز گداخته به فریادشان رسند که چهره ها را بریان می کند! چه بد نوشابه ای! و چه زشت منزلی!).و می فرماید: «مِّن وَرَآئِهِ جَهَنَّمُ وَیُسْقَى مِن مَّاءٍ صَدِیدٍ * یَتَجَرَّعُهُ وَلاَ یَکَادُ یُسِیغُهُ وَیَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَمَا هُوَ بِمَیِّتٍ وَمِن وَرَآئِهِ عَذَابٌ غَلِیظٌ» إبراهیم: ۱۶ – ۱۷٫
(جلو او دوزخ قرار دارد و (در آن) از خونابه نوشانده می شود. آن را (به ناچار و با رنج بسیار) جرعه جرعه می نوشد، و به هیچ وجه گوارایش نمی یابد).
چهار نوع غذا در آیه های مذکور برای اهل دوزخ عنوان شده است:
۱ – «الحمیم»: و آن به آب جوش و گرمی می گویند که درجه حرارتش به آخرین نقطه خود رسیده است. خداوند می فرماید: «یَطُوفُونَ بَیْنَهَا وَبَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ» الرحمن: ۴۴
(گناهکاران در میان آتش دوزخ و آب بسیار گرم و سوزان در رفت و آمد خواهند بود).
حمیم در این آیه به «آن» توصیف شده است و آن به آبی گویند که درجه حرارتش به آخرین نقطه رسیده است. و می فرماید: «تُسْقَى مِنْ عَیْنٍ آنِیَهٍ» الغاشیه: ۵٫
(از چشمه بسیار داغ و گرمی نوشانده خواهند شد).
۲ – «غساق»: در حد لازم راجع به غساق دادیم، غساق در بحث نوشیدنی و خوردنی اهل دوزخ مطرح می شود.
۳ – «صدید»: به مایعی گویند که از گوشت و پوست سوخته شده ی کافر بیرون می آید. در صحیح مسلم از حضرت جابر رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «ان علی الله عهدا لمن شرب المسکرات لیسقیه طینه الخبال. قا؛ وا: یا رسول الله، و ما طینه الخبال؟ قال: عرق اهل النار، او عصاره اهل النار».
(خداوند در خصوص کسانی که مشروبات الکلی را مصرف می کنند بر خود لازم کرده که «طینه الخبال» را به آنها بنوشاند. سوال شد: ای پیامبر خدا! «طینه الخبال» چیست؟ فرمود: عرق اهل دوزخ یا عصاره اهل دوزخ است).
۴ – «المهل»: احمد و ترمذی از ابی سعید خدری روایت کرده اند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «کعکر الزیت فاذا قرب وجهه سقطت فروه وجهه منه».(مانند ته مانده روغن است، پس هرگاه صورتش بدان نزدیک شود، پوست (گندیده شده) چهره اش در آن می افتد).
و ابن عباس در تفسیر «مهل» می گوید: مانند ته نشین روغن غلیظ است.
غذای اهل دوزخ آتش است
بعضی از اهل دوزخ کسانی هستند که خداوند از زغال های دوزخ به آنان غذا می دهد و این پاداشی است که با نوع گناهانشان سازگاری دارد.
«إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» النساء: ۱۰٫
(بیگمان کسانی که اموال یتیمان را به ناحق و ستمگرانه می خورند، انگار آتش در شکمهای خود (می ریزند و) می خورند. (چرا که آنچه می خورند سبب دخول ایشان به دوزخ می شود) و (در روز قیامت) با آتش سوزانی خواهند سوخت).
و می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللّهُ مِنَ الْکِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلاً أُولَئِکَ مَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ» البقره: ۱۷۴٫
(کسانی که آنچه را خدا از کتاب (آسمانی) نازل کرده است، پنهان می دارند (یا دست به تأویل ناروا و تحریف می یازند) و آن را به بهای کم (و ناچیز دنیا) می فروشند، آنان جز آتش چیزی نمی خورند. (زیرا اموالی که از رهگذر کتمان آیات آسمانی و تحریف و تأویل ناروای حقائق رحمانی به دست می آید، سبب نزول آنان به آتش دوزخ خواهد شد) و روز رستاخیز خدا (از آنان روگردان بوده و) با ایشان سخن نمی گوید و آنان را (از کثافت گناهان با عفو و گذشت خویش) پاکیزه نمی دارد. و ایشان را عذاب دردناکی است).
(اگر قطره ای از آن بر دنیا بیفتد، تمام زندگی اهل دنیا را فاسد می کند، پس چه می شود حال کسانی که از آن تغذیه می کنند). مشکاه به روایت ترمذی: (۳/ ۱۰۵).
از جمله غذاهای اهل دوزخ غسلین است. خداوند می فرماید: «إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالًا وَجَحِیمًا * وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا» المزمل: ۱۲ – ۱۳
و می فرماید: «هَذَا فَلْیَذُوقُوهُ حَمِیمٌ وَغَسَّاقٌ * وَآخَرُ مِن شَکْلِهِ أَزْوَاجٌ» ص:۵۷ – ۵۸٫
(این آب داغ و خونابه (اندام دوزخیان است که نوشیدنی ایشان) است، باید که از آن پیوسته بچشند و بخورند. و جز این، انواع کیفرهای دیگری از این قبیل دارند).
غسلین و غساق دو کلمه ی مترادف هستند و آن عبارت است از: چرک و مواد فاسدی که از پوست اهل دوزخ بیرون می آید. بعضی گفتند: غسلین و غساق همان ترشحاتی است که از زنان زناکار بیرون می آید و بوی بد و متعفنی که از گوشت و پوست کفار خارج می شود. قرطبی می گوید: غسلین عصاره اهل دوزخ است.
اما نوشیدنی اهل دوزخ همان حمیم (آب جوش) است، خداوند می فرماید: «وَسُقُوا مَاءً حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُمْ» محمد: ۱۵٫
و می فرماید: «وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءَتْ مُرْتَفَقًا» الکهف: ۲۹٫
(و اگر (در آن آتش سوزان) فریاد برآورند (که آب)، با آبی همچون فلز گداخته به فریادشان رسند که چهره ها را بریان می کند! چه بد نوشابه ای! و چه زشت منزلی!).و می فرماید: «مِّن وَرَآئِهِ جَهَنَّمُ وَیُسْقَى مِن مَّاءٍ صَدِیدٍ * یَتَجَرَّعُهُ وَلاَ یَکَادُ یُسِیغُهُ وَیَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَمَا هُوَ بِمَیِّتٍ وَمِن وَرَآئِهِ عَذَابٌ غَلِیظٌ» إبراهیم: ۱۶ – ۱۷٫
(جلو او دوزخ قرار دارد و (در آن) از خونابه نوشانده می شود. آن را (به ناچار و با رنج بسیار) جرعه جرعه می نوشد، و به هیچ وجه گوارایش نمی یابد).
چهار نوع غذا در آیه های مذکور برای اهل دوزخ عنوان شده است:
۱ – «الحمیم»: و آن به آب جوش و گرمی می گویند که درجه حرارتش به آخرین نقطه خود رسیده است. خداوند می فرماید: «یَطُوفُونَ بَیْنَهَا وَبَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ» الرحمن: ۴۴
(گناهکاران در میان آتش دوزخ و آب بسیار گرم و سوزان در رفت و آمد خواهند بود).
حمیم در این آیه به «آن» توصیف شده است و آن به آبی گویند که درجه حرارتش به آخرین نقطه رسیده است. و می فرماید: «تُسْقَى مِنْ عَیْنٍ آنِیَهٍ» الغاشیه: ۵٫
(از چشمه بسیار داغ و گرمی نوشانده خواهند شد).
۲ – «غساق»: در حد لازم راجع به غساق دادیم، غساق در بحث نوشیدنی و خوردنی اهل دوزخ مطرح می شود.
۳ – «صدید»: به مایعی گویند که از گوشت و پوست سوخته شده ی کافر بیرون می آید. در صحیح مسلم از حضرت جابر رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «ان علی الله عهدا لمن شرب المسکرات لیسقیه طینه الخبال. قا؛ وا: یا رسول الله، و ما طینه الخبال؟ قال: عرق اهل النار، او عصاره اهل النار».
(خداوند در خصوص کسانی که مشروبات الکلی را مصرف می کنند بر خود لازم کرده که «طینه الخبال» را به آنها بنوشاند. سوال شد: ای پیامبر خدا! «طینه الخبال» چیست؟ فرمود: عرق اهل دوزخ یا عصاره اهل دوزخ است).
۴ – «المهل»: احمد و ترمذی از ابی سعید خدری روایت کرده اند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «کعکر الزیت فاذا قرب وجهه سقطت فروه وجهه منه».(مانند ته مانده روغن است، پس هرگاه صورتش بدان نزدیک شود، پوست (گندیده شده) چهره اش در آن می افتد).
و ابن عباس در تفسیر «مهل» می گوید: مانند ته نشین روغن غلیظ است.
غذای اهل دوزخ آتش است
بعضی از اهل دوزخ کسانی هستند که خداوند از زغال های دوزخ به آنان غذا می دهد و این پاداشی است که با نوع گناهانشان سازگاری دارد.
«إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» النساء: ۱۰٫
(بیگمان کسانی که اموال یتیمان را به ناحق و ستمگرانه می خورند، انگار آتش در شکمهای خود (می ریزند و) می خورند. (چرا که آنچه می خورند سبب دخول ایشان به دوزخ می شود) و (در روز قیامت) با آتش سوزانی خواهند سوخت).
و می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللّهُ مِنَ الْکِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلاً أُولَئِکَ مَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ» البقره: ۱۷۴٫
(کسانی که آنچه را خدا از کتاب (آسمانی) نازل کرده است، پنهان می دارند (یا دست به تأویل ناروا و تحریف می یازند) و آن را به بهای کم (و ناچیز دنیا) می فروشند، آنان جز آتش چیزی نمی خورند. (زیرا اموالی که از رهگذر کتمان آیات آسمانی و تحریف و تأویل ناروای حقائق رحمانی به دست می آید، سبب نزول آنان به آتش دوزخ خواهد شد) و روز رستاخیز خدا (از آنان روگردان بوده و) با ایشان سخن نمی گوید و آنان را (از کثافت گناهان با عفو و گذشت خویش) پاکیزه نمی دارد. و ایشان را عذاب دردناکی است).