وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
الحمدلله رب العالمین و الصلاه و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم الدین و اما بعد:
چون کفر موجب ماندگار بودن در دوزخ است، پس ایمان و عمل نیکو لزوماً موجب نجات و رهایی از آن است. اینجا است که مسلمانان برای رهائی از دوزخ با توسل به ایمانشان از پروردگار تقاضای نجات می کنند: «الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» آل عمران: ۱۶
(و همان کسانی که (ایمان، دل آنان را لبریز می سازد و فریاد برمی آورند و) می گویند: پرودگارا! ما ایمان آورده ایم، پس گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش (دوزخ) به دور دار).
«الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلاً سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ * رَبَّنَا إِنَّکَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ * رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلإِیمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ * رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَى رُسُلِکَ وَلاَ تُخْزِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِنَّکَ لاَ تُخْلِفُ الْمِیعَادَ» آل عمران: ۱۹۱ – ۱۹۴٫
(کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همه اوضاع و احوال خود) یاد می کنند و درباره آفرینش (شگفت انگیز و دلهره انگیز و اسرارآمیز) آسمانها و زمین می اندیشند (و نقشه دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آنان برمی انگیزد، و به زبان حال و قال می گویند:) پروردگارا! این (دستگاه شگفت کائنات) را بیهوده و عبث نیافریده ای؛ تو منزّه و پاکی (از دست یازیدن به کار باطل!)، پس ما را (با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته) از عذاب آتش (دوزخ) محفوظ دار. پروردگارا! بیگمان تو هر که را (به خاطر اعمال زشتش) به آتش درآری، به راستی خوار و زبونش کرده ای. و (اینان بر خود و دیگران ستم کرده اند و) ستمکاران را یاوری نیست. پروردگارا! ما از منادی (بزرگوار توحید، یعنی محمّد پسر عبدالّله) شنیدیم که (مردم را) به ایمان به پروردگارشان می خواند و ما ایمان آوردیم (و ندای او را لبّیک گفتیم. اکنون که چنین است) پروردگارا! گناهانمان را بیامرز و بدیهایمان را بپوشان و ما را با نیکان و (در مسیر ایشان) بمیران. پروردگارا! آنچه را که بر (زبان) پیغمبران خود (و به پاداش تصدیق ایشان و پیروی از آنان) به ما وعده داده ای، (از قبیل: پیروزی دنیا و نعمت آخرت) به ما عطاء کن، و در روز رستاخیز ما را (با درآوردن به دوزخ) خوار و زبون مگردان. بیگمان تو خلف وعده نخواهی کرد).
در روایات زیادی این موضوع و اعمالی که نجات دهنده از آتش دوزخ هستند به تفصیل توضیح داده شده اند و از جمله این اعمال محبت خداوند است. در مستدرک حاکم و مسند احمد از حضرت انس بن مالک روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «والله لا یلقی الله حبیبه فی النار». [۱] (به خدا سوگند خداوند دوست و حبیب خود را به دوزخ نمی اندازد).
یکی دیگر از اعمال روزه است که در برابر دوزخ همانند سپری از انسان دفاع می کند. در مسند احمد و بیهقی در شعب ایمان با سند حسن از جابر بن عبدالله روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «قال الله تعالی: الصیام جنه یستجن بها من النار». [۲] روزه سپری است که بوسیله آن از دورخ پناه جسته می شود).
بیهقی در شعب ایمان از عثمان بن ابی العاص نقل می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«الصوم جنه من عذاب الله».
(روزه سپری است در برابر عذاب خداوند). [۳] روزه اگر در شرایط جهاد با دشمن انجام گیرد، پیروزی بس بزرگی است. از ابو سعید خدری روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «من صام یوما فی سبیل الله بعد الله وجههه عن النار سبعین خریفا». [۴] (هر کس در حال جهاد در راه خداوند روزه گیرد، خداوند چهره او را به مسافت هفتاد سال از دوزخ دور نگاه می دارد).
و از جمله اعمالی که انسان را از دوزخ نجات می دهد، ترس از خداوند و جهاد در راه او است.
«وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ» الرحمن: ۴۶٫
(هر کسی که از مقام پروردگار خود بترسد، باغهائی (در بهشت) دارد).
ترمذی و نسائی در سنن خود از ابوهریره روایت می کنند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«لَا یَلِجُ النَّارَ رَجُلٌ بَکَى مِنْ خَشْیَهِ اللَّهِ حَتَّى یَعُودَ اللَّبَنُ فِی الضَّرْعِ وَلَا یَجْتَمِعُ غُبَارٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَدُخَانُ جَهَنَّمَ». [۵] (همان گونه که داخل کردن شیر دوشیده به پستان محال است. کسی که از ترس عذاب الهی گریه کند محال است که داخل دوزخ شود، گرد و غبار در راه خداوند (جهاد و تبلیغ) و دود و آتش دوزخ بر روی جسم یک انسان هرگز جمع نخواهد شد).
چون کفر موجب ماندگار بودن در دوزخ است، پس ایمان و عمل نیکو لزوماً موجب نجات و رهایی از آن است. اینجا است که مسلمانان برای رهائی از دوزخ با توسل به ایمانشان از پروردگار تقاضای نجات می کنند: «الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» آل عمران: ۱۶
(و همان کسانی که (ایمان، دل آنان را لبریز می سازد و فریاد برمی آورند و) می گویند: پرودگارا! ما ایمان آورده ایم، پس گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش (دوزخ) به دور دار).
«الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلاً سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ * رَبَّنَا إِنَّکَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ * رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلإِیمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ * رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَى رُسُلِکَ وَلاَ تُخْزِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِنَّکَ لاَ تُخْلِفُ الْمِیعَادَ» آل عمران: ۱۹۱ – ۱۹۴٫
(کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همه اوضاع و احوال خود) یاد می کنند و درباره آفرینش (شگفت انگیز و دلهره انگیز و اسرارآمیز) آسمانها و زمین می اندیشند (و نقشه دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آنان برمی انگیزد، و به زبان حال و قال می گویند:) پروردگارا! این (دستگاه شگفت کائنات) را بیهوده و عبث نیافریده ای؛ تو منزّه و پاکی (از دست یازیدن به کار باطل!)، پس ما را (با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته) از عذاب آتش (دوزخ) محفوظ دار. پروردگارا! بیگمان تو هر که را (به خاطر اعمال زشتش) به آتش درآری، به راستی خوار و زبونش کرده ای. و (اینان بر خود و دیگران ستم کرده اند و) ستمکاران را یاوری نیست. پروردگارا! ما از منادی (بزرگوار توحید، یعنی محمّد پسر عبدالّله) شنیدیم که (مردم را) به ایمان به پروردگارشان می خواند و ما ایمان آوردیم (و ندای او را لبّیک گفتیم. اکنون که چنین است) پروردگارا! گناهانمان را بیامرز و بدیهایمان را بپوشان و ما را با نیکان و (در مسیر ایشان) بمیران. پروردگارا! آنچه را که بر (زبان) پیغمبران خود (و به پاداش تصدیق ایشان و پیروی از آنان) به ما وعده داده ای، (از قبیل: پیروزی دنیا و نعمت آخرت) به ما عطاء کن، و در روز رستاخیز ما را (با درآوردن به دوزخ) خوار و زبون مگردان. بیگمان تو خلف وعده نخواهی کرد).
در روایات زیادی این موضوع و اعمالی که نجات دهنده از آتش دوزخ هستند به تفصیل توضیح داده شده اند و از جمله این اعمال محبت خداوند است. در مستدرک حاکم و مسند احمد از حضرت انس بن مالک روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «والله لا یلقی الله حبیبه فی النار». [۱] (به خدا سوگند خداوند دوست و حبیب خود را به دوزخ نمی اندازد).
یکی دیگر از اعمال روزه است که در برابر دوزخ همانند سپری از انسان دفاع می کند. در مسند احمد و بیهقی در شعب ایمان با سند حسن از جابر بن عبدالله روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «قال الله تعالی: الصیام جنه یستجن بها من النار». [۲] روزه سپری است که بوسیله آن از دورخ پناه جسته می شود).
بیهقی در شعب ایمان از عثمان بن ابی العاص نقل می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«الصوم جنه من عذاب الله».
(روزه سپری است در برابر عذاب خداوند). [۳] روزه اگر در شرایط جهاد با دشمن انجام گیرد، پیروزی بس بزرگی است. از ابو سعید خدری روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «من صام یوما فی سبیل الله بعد الله وجههه عن النار سبعین خریفا». [۴] (هر کس در حال جهاد در راه خداوند روزه گیرد، خداوند چهره او را به مسافت هفتاد سال از دوزخ دور نگاه می دارد).
و از جمله اعمالی که انسان را از دوزخ نجات می دهد، ترس از خداوند و جهاد در راه او است.
«وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ» الرحمن: ۴۶٫
(هر کسی که از مقام پروردگار خود بترسد، باغهائی (در بهشت) دارد).
ترمذی و نسائی در سنن خود از ابوهریره روایت می کنند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«لَا یَلِجُ النَّارَ رَجُلٌ بَکَى مِنْ خَشْیَهِ اللَّهِ حَتَّى یَعُودَ اللَّبَنُ فِی الضَّرْعِ وَلَا یَجْتَمِعُ غُبَارٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَدُخَانُ جَهَنَّمَ». [۵] (همان گونه که داخل کردن شیر دوشیده به پستان محال است. کسی که از ترس عذاب الهی گریه کند محال است که داخل دوزخ شود، گرد و غبار در راه خداوند (جهاد و تبلیغ) و دود و آتش دوزخ بر روی جسم یک انسان هرگز جمع نخواهد شد).
در صحیح بخاری از ابو عبس چنین آمده است: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
«ما اغبرت قدما عبدٍ فی سبیل الله فتمسه النار». [۶] پای انسانی که بر اثر جهاد در راه خدا آلوده شده، آتش دوزخ هرگز بدان نمی رسد).
در صحیح مسلم از ابو هریره روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
«لا یجتمع کافر و قاتله فی النار ابدا». [۷] (کافر و قاتل هرگز با هم در دوزخ جمع نمی شوند).
از جمله اعمالی که انسان را از دوزخ نجات می دهد این است که انسان از آتش دوزخ به خداوند پناه جوید: «وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا * إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا» الفرقان: ۶۵ – ۶۶٫
(و کسانیند که پیوسته می گویند: پروردگارا! عذاب دوزخ را از ما به دور دار. چرا که عذاب آن (گریبانگیر هر کس که شد از او) جدا نمی گردد (و تا ابد ملازم وی می شود). بی گمان دوزخ بدترین قرارگاه و جایگاه است).
در حدیثی که مسند احمد، سنن ابن ماجه، صحیح ابن حبان و مستدرک حاکم با سند صحیح آن را از حضرت انس نقل کرده اند، چنین آمده است: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «ما سَأَلَ اَحَد اَلله الْجَنَّهَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَتْ الْجَنَّهُ اللَّهُمَّ أَدْخِلْهُ الْجَنَّهَ وَمَنْ اسْتَجَارَ مِنْ النَّارِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَتْ النَّارُ اللَّهُمَّ أَجِرْهُ».
(هر کس سه بار از خداوند تقاضای بهشت کند، بهشت می گوید: پروردگارا! او را داخل بهشت کن و هر شخص مسلمانی سه بار از دوزخ به خدا پناه جوید، دوزخ می گوید: پروردگارا! او را از من در پناه خود بگیر). [۸] در بخاری و مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم راجع به فرشتگانی که مجالس ذکر را دنبال می کنند، فرمود: «اِنّ اَلله عزو جل یسالهم و هو اعلم بهم، فیقول: فَمِمَّ یَتَعَوَّذُونَ قَالَ یَقُولُونَ مِنْ النَّارِ قَالَ یَقُولُ وَهَلْ رَأَوْهَا قَالَ یَقُولُونَ لَا وَاللَّهِ یَا رَبِّ مَا رَأَوْهَا قَالَ یَقُولُ فَکَیْفَ لَوْ رَأَوْهَا قَالَ یَقُولُونَ لَوْ رَأَوْهَا کَانُوا أَشَدَّ مِنْهَا فِرَارًا وَأَشَدَّ لَهَا مَخَافَهً قَالَ فَیَقُولُ فَأُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ» [۹] (خداوند متعال در حالی که بهتر از فرشتگان به حال و وضعشان آگاهی دارد، از حال آنها می پرسد، که آنان (انسانها) از چه چیز پناه می جویند؟ فرشتگان می گویند: از آتش دوزخ. خداوند می فرماید: آیا آنان دوزخ را دیده اند؟ فرشتگان می گویند: خیر. پروردگارا! به خدا سوگند آنها دوزخ را ندیده اند. پروردگار می فرماید: اگر می دیدند چه می کردند؟ فرشتگان می گویند: اگر آن را می دیدند، بیشتر از آن می ترسیدند و بیشتر از آن دوری می جستند. آنگاه پروردگار می فرماید: پس شما فرشتگان گواه باشید که من آنان را مورد مغفرت قرار داده ام).
«ما اغبرت قدما عبدٍ فی سبیل الله فتمسه النار». [۶] پای انسانی که بر اثر جهاد در راه خدا آلوده شده، آتش دوزخ هرگز بدان نمی رسد).
در صحیح مسلم از ابو هریره روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
«لا یجتمع کافر و قاتله فی النار ابدا». [۷] (کافر و قاتل هرگز با هم در دوزخ جمع نمی شوند).
از جمله اعمالی که انسان را از دوزخ نجات می دهد این است که انسان از آتش دوزخ به خداوند پناه جوید: «وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا * إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا» الفرقان: ۶۵ – ۶۶٫
(و کسانیند که پیوسته می گویند: پروردگارا! عذاب دوزخ را از ما به دور دار. چرا که عذاب آن (گریبانگیر هر کس که شد از او) جدا نمی گردد (و تا ابد ملازم وی می شود). بی گمان دوزخ بدترین قرارگاه و جایگاه است).
در حدیثی که مسند احمد، سنن ابن ماجه، صحیح ابن حبان و مستدرک حاکم با سند صحیح آن را از حضرت انس نقل کرده اند، چنین آمده است: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «ما سَأَلَ اَحَد اَلله الْجَنَّهَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَتْ الْجَنَّهُ اللَّهُمَّ أَدْخِلْهُ الْجَنَّهَ وَمَنْ اسْتَجَارَ مِنْ النَّارِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَتْ النَّارُ اللَّهُمَّ أَجِرْهُ».
(هر کس سه بار از خداوند تقاضای بهشت کند، بهشت می گوید: پروردگارا! او را داخل بهشت کن و هر شخص مسلمانی سه بار از دوزخ به خدا پناه جوید، دوزخ می گوید: پروردگارا! او را از من در پناه خود بگیر). [۸] در بخاری و مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم راجع به فرشتگانی که مجالس ذکر را دنبال می کنند، فرمود: «اِنّ اَلله عزو جل یسالهم و هو اعلم بهم، فیقول: فَمِمَّ یَتَعَوَّذُونَ قَالَ یَقُولُونَ مِنْ النَّارِ قَالَ یَقُولُ وَهَلْ رَأَوْهَا قَالَ یَقُولُونَ لَا وَاللَّهِ یَا رَبِّ مَا رَأَوْهَا قَالَ یَقُولُ فَکَیْفَ لَوْ رَأَوْهَا قَالَ یَقُولُونَ لَوْ رَأَوْهَا کَانُوا أَشَدَّ مِنْهَا فِرَارًا وَأَشَدَّ لَهَا مَخَافَهً قَالَ فَیَقُولُ فَأُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ» [۹] (خداوند متعال در حالی که بهتر از فرشتگان به حال و وضعشان آگاهی دارد، از حال آنها می پرسد، که آنان (انسانها) از چه چیز پناه می جویند؟ فرشتگان می گویند: از آتش دوزخ. خداوند می فرماید: آیا آنان دوزخ را دیده اند؟ فرشتگان می گویند: خیر. پروردگارا! به خدا سوگند آنها دوزخ را ندیده اند. پروردگار می فرماید: اگر می دیدند چه می کردند؟ فرشتگان می گویند: اگر آن را می دیدند، بیشتر از آن می ترسیدند و بیشتر از آن دوری می جستند. آنگاه پروردگار می فرماید: پس شما فرشتگان گواه باشید که من آنان را مورد مغفرت قرار داده ام).
وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.
وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.
[۱] صحیح الجامع ۶/ ۱۰۴
[۲] صحیح الجامع (۴/ ۱۱۴)
[۳] صحیح الجامع: ۳/ ۲۴۶ احمد، نسائی، ابن ماجه و ابن خزیمه به سندی صحیح آن را روایت کرده اند. و ۵/ ۳۱۰٫
[۴] احمد، بخاری، مسلم، ترمذی و نسائی آن را روایت کرده اند. صحیح الجامع (۵/ ۳۱۰)
[۵] مشکاه المصابیح: (۲/ ۳۵۶) شماره:۳۸۲۸
[۶] مشکاه المصابیح: (۲/ ۳۴۹) شماره:۳۷۹۴
[۷] مشکاه المصابیح: (۲/ ۳۴۹) شماره: ۳۷۹۵