محمد بن عبدالوهاب : در روستای عُیَینِه در سال ۱۱۱۵ هجری متولد شد. در محیطی علمی دینی رشد یافت و برای تحصیل علم، کوله بار سفر بر بست. او از کُتُب شیخ الاسلام ابن تیمیه[۱] : و شاگرد وی ابن قیم جوزی[۲] : بسیار تأثیر پذیرفت. شیخ محمد بن عبدالوهاب ناظرِ بدتر شدن اوضاعِ نجد و ماحولِ آن و انتشار بدعت ها و خرافات بین مردم بود. تا آنجا که عبادات را برای غیر الله انجام داده و وارد شرک می شدند. به درختان و سنگ ها و اولیاء و قبورِ صالحین می آویختند و برای گشایش و رفع مشکلات و سختی ها و برآورده شدن نیازها به آنان توسل و تبرّک می جستند. شیخ برای اصلاحِ عقاید مردم و نبرد با مظاهرشرک و بدعت ها، کمر بست. در این راه چه سختی هایی را که به جان خرید! وی دعوت اصلاح طلبانه ی خویش را به روشِ دینی سیاسی طراحی کرد. بدین منظور کتاب ها و نوشتارهایی در موضوع دعوت به توحید و عقایدِ سلفِ صالح به رشته ی تحریر درآورد. فرماندار شهر دُرعیه به نام محمد بن سعود دعوت شیخ را یاری کرد؛ تا آنجا که منتشر شد و میدان امر به معروف و نهی از منکر را برایش مهیا نمود. سپس بعد از اتمامِ حجت بر دشمنانِ یک دنده و خیره سر، با آنان وارد کارزار شد[۳]. از مشهورترین مسایلی که شیخ مخالفینش را به آن فرا می خواند، این بود[۴]:
۱- فراخواندن به توحید الوهیت یا یکتا دانستن الله در عبادات، این مورد از مهمترین بحث های دعوت شیخ بود.
۲- باز داشتن از توسلِ نامشروع و اثبات توسلِ مشروع.
۳- جلوگیری از ساخت وساز، نصب ضریح، گنبد و بارگاه بر قبرها و عبادت در کنار آن ها. تا که منجر به شرک نشود.
۴- الله را در نام ها و صفات یکتا دانستن.
۵- جنگ و نبرد با بدعت های جدید.
۶- دعوت به جهاد و مبارزه با تقلیدِ ناپسند.
هنوز که هنوز است آثار این دعوت در تمام دنیا خصوصاً در جزیره العرب (عربستان سعودی) منتشر است. بسیاری از علما و اصلاحگران از این دعوت تأثیر پذیرفته اند. این دعوت مشعل بیداری اسلامی معاصر بود. آثار آن شرق و غرب زمین، از جمله: مصر، شام، عراق، هند، پاکستان، آفریقا و دیگر جاها را در نوردیده است. از افرادی که از این دعوت تاثیر پذیرفتند و صاحب این دعوت را یاری نمودند، میتوان به:
شیخ جمال الدین قاسمی در شام، محمد بن اسماعیل صنعانی (۱۰۹۹هـ – ۱۱۸۲هـ)، محمد بن علی شوکانی (۱۱۷۲ هجری – ۱۲۵۰ هجری) دو عالم مشهور یمن، استاد محمد رشید رضا (۱۲۸۲ هـ- ۱۳۵۴هـ) و استاد محمد حامد فقی از مصر و افراد زیادِ دیگری، اشاره نمود[۵].
و از عواملی که بر استمرار دعوت سلفیِ شیخ محمد بن عبدالوهاب و انتشار آن کمک نمود، موارد زیر است:
۱- قدرت سیاسیِ دعوت، که به مدیریت آل سعود در پشتِ دعوت شیخ قرار گرفته اند.
۲- نقش علمای دعوت در نشر آن. آن هم با نگاشتن کتاب ها، نوشتارها، فرستادن دعوتگران به بسیاری از مناطق اسلامی.
۳- موسم حج. که در خلال آن حُجّاج با حقیقتِ دعوتِ سلفیِ شیخ محمد بن عبدالوهاب آگاهی پیدا می کنند و به آن گردن نهاده و دعوت به سوی آن را بنا می نهند[۶].
[۱] از همین روست که در نوشته های خود به گفتار و فتواهای وی استناد می کند.
[۲] دلیل این حرف مختصر نمودن کتاب گرانقدرش (زاد المعاد) توسط محمد بن عبدالوهاب می باشد.
[۳] شیخ رحمه الله در انتشار دعوت خویش روشهای متعددی از قبیل: پند و ارشاد، سخنرانی، تدریس، نوشتن کتاب ها، جزوه ها و مناظره را به کار گرفت. سپس برای حمایت و پشتیبانی از دعوتگران و ایجاد بستر مناسب برای انتشار دعوت، مجبور به جنگ شد.
[۴] در این مورد به مشهورترین کتاب وی به نام “کتاب التوحید الذی هو حق الله علی العباد” ارجاع داده میشود که در آن آیات و احادیث زیادی را در توضیحِ مسایلِ توحید گرد آوری کرده است.
[۵] به کتاب “الصفات الإلهیه فی الکتاب و السنه فی ضوء الإثبات و التنزیه”، دکتر محمد امان بن علی جامی، چاپ دار الإیمان، اسکندریه، (ص ۱۲۱- ۱۳۸) و به “کتاب دعوه الشیخ محمد بن عبدالوهاب تاریخها مبادئها أثرها”، محمد بن عبدالله بن سلیمان السلمان، دارالایمان، اسکندریه، مراجعه شود.
وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین