شناخت القاب:‏

تعریف: القاب جمع لقب است، و لقب عبارتست از: هر وصفی که توسط آن شأن و مقام یا ‏فرومایگی و حقارتی احساس شود، و یا آنچه که دلالت بر مدح یا ذم دارد. مراد از این مبحث در ‏اینجا؛ تفتیش و بررسی در مورد القاب محدثین و راویان حدیث جهت شناخت و ضبط آن‌ها است.‏

از جمله فوائد شناخت القاب دو امر می‌باشد: ‏

الف: این گمان که آن القاب، اسم (راویان یا محدثین) هستند، منتفی می‌شود، زیرا شخصی که ‏مورد نظر است گاهی با اسم و گاهی با لقبش ذکر می‌گردد و ممکن است این توهم ایجاد شود ‏که او دو نفر است.‏

ب: شناخت سببی که موجب شده تا آن راوی یا محدث به آن لقب مشهور گردد. و در این هنگام ‏است که مراد حقیقی از لقبی که غالبا معنای آن با ظاهر فرد مخالفت می‌کند، شناخته می‌شود.‏

مثال: ‏

الف: «ضال»؛ که لقب معاویه بن عبدالکریم ضال می‌باشد. ضال به معنای گمراه و منحرف ‏است، در حالی که معاویه بن عبدالکریم از این وصف مبراست، ولی چون در مسیر مکه راه را ‏گم کرد و سرگردان ماند به این لقب مشهور شده است.‏

ب: «ضعیف»؛ که لقب عبدالله بن محمد ضعیف است، و چون در جسم ضعیف و نحیف بود به ‏این وصف ملقب شده است.‏

عبدالغنی ابن سعید می‌گوید: «دو مرد محترم و گرامی هستند که دو لقب قبیح را گرفته‌اند: ‏‏«ضال» و «ضعیف».‏

ج: «صاعقه» که لقب محمد بن ابراهیم حافظ است و بخاری نیز از او روایت کرده است، و ‏چون او قدرت حفظ بالا و حافظه‌‌ی خوبی داشت به آن وصف ملقب گشته است.‏

د: «مُطَیَّن» که لقب ابو جعفر حضرمی است، او هنگامی که کودک بود با دیگر کودکان در آب ‏بازی می‌کرد که پشتش را گل آلود می‌کنند، که در آن هنگام ابو نُعَیم به او گفت: ای مطین ‏‏(کسی که گل آلود شده ای) چرا در مجلس علم حاضر نمی‌شوی؟