شخصیت‌های برجسته دوران اموی و تأثیرات اخلاقی آن‌ها در جامعه

با توجه به حکومت مادی بنی امیه و تاثیرات طبیعی آن در همین دوران، وقار دین و تأثیرات اخلاقی‌اش تا حدودی در زندگی مسلمانان باقی بود و این وقار دینی و اثر اخلاقی از جانب افرادی بود که از نظر دین و علم مقام والائی داشتند و به للهی‌ات، اخلاص، پاکیزه نفسی، و علم و تفقه معروف بودند، خارج از دایره حکومت اثر و نفوذ همین بزرگان بود. در اثر احترام قلبی به آنان مسلمانان از بسیاری معایب و گمراهی‌ها محفوظ مانده و سیل مادیت آن‌ها را با خود نبرده بود.

از جمله این افراد برجسته دینی با نفوذتر و محبوب‌ترین فرد «حضرت علی بن حسین» زین العابدین/ بود که در عبادت، تقوی، زهد ورع، همانند نداشت. علاقه‌ای را که مسلمانان به او داشتند، از بیان این داستان می‌توان سنجیده که: روزی هشام بن عبدالملک در دوران ولایت عهدی خویش، برای طواف خانه کعبه آمد، در اثر انبوه مردم به استلام حجر الاسود توفیق نیافت، منتظر بود تا جمعیت کم‌تر گردد تا او استلام را انجام دهد. در همین حین حضرت علی بن الحسین تشریف آوردند به محض رسیدن وی انبوه جمعیت برایش راه را باز کردند و آن حضرت به آسانی طواف و استلام (لمس کردن و بوسیدن حجر الاسود) را انجام داد، از هر کجا که رد می‌شد مردم به احترام آن حضرت راه را باز می‌کردند. هشام پریشان خاطر شده، پرسید این چه کسی است؟ شاعر معروف دوران اموی به نام فرزدق با اشعار فی البدایه تجاهل عارفانه هشام را جواب داد و شأن آن حضرت را کماهو حقُه معرفی کرد^[۱].

همینطور فضلای دیگر اهل بیت مانند حضرت «حسن المثنی» و فرزندش حضرت «عبدالله المحض» و فضلای دیگری مانند حضرت «سالم بن عبدالله بن عمرس»، «قاسم بن محمد بن ابی بکر t»، حضرت «سعید بن المسیب»، حضرت «عروه بن زبیر» الگوی دینی مسلمانان بودند^[۲] که ایشان با خودداری خود از حکومت و قطع رابطه با دستگاه حکومت، حق‌‌گوئی، ترقی، انهماک علمی و خدمات مخلصانه دینی و برتری اخلاقی نقشی بر سنگ کنده بودند.

در مقابل تبلیغات اثرگذاری روز افزون دولت، گرچه این تاثیرات دینی و اخلاقی ناکافی بود، اما بدون شک بی‌نتیجه نبودند که در اثر آن در زندگی اجتماعی مسلمانان تا حدودی توازن، اعتدال و احترام دینی بر قرار بود و گاه گاه در قعر اشتغالات دنیوی جذبه اصلاح حالت درونی بروز می‌کرد.

[۱]– این قصیده فرزدق هنوز هم در کتب ادبی عربی به طور یادگار موجود است که تیتر آن این است

هذا الذى تعرف البطحاء وطاته

والبیت یعرف والحل والحرم

محقق می‌گویند در این قصیده بعدها ابیاتی اضافه شده است.

[۲]– برای اطلاع بیشتر و مفصل حالات این بزرگان ملاحظه بفرمائید تذکرۀ الحفاظ للذهبی، صفوه الصفوه لابن الجوزی، تاریخ….