وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
وقتی علمای سلف کلمه اعتقاد را بکار برند تعریف‌شان از این واژه بر کسانی که در سه قرن برتر می‌زیسته‌اند یعنی صحابه و تابعین و یا صحابه و تابعین و پیروان آنها صدق می‌کند و بر همین محور دور می‌زند. کسانی که رسول اکرم صلی الله علیه و سلم به نیکویی آنان شهادت داده است، پس آنانی که در این قرن‌های مبارک می‌زیسته‌اند مطلقاً برترین افراد این امت بشمار می‌روند. صدیقان و شهدا و صالحان از آنها بوده‌اند و پیشوایان دینی که الله متعال برای همراهی پیامبرش صلی الله علیه و سلم انتخاب کرده، از آنان بوده‌اند و آنان راسخان در علم و راه یافتگان به رهنمود پیامبر صلی الله علیه و سلم و پاسداران سنت ایشان صلی الله علیه و سلم بوده‌اند و آنان نشانه‌های هدایت و چراغ‌هایی هستند که تاریکی را روشن می‌نمایند، و بعد از آنان علمای راستین اسلام و ائمه برجسته که به امامت و فضل و پیروی نمودنشان از سنت و امامت در آن، و به دوری گزیدنشان از بدعت‌گذاری و برحذر داشتن دیگران از آن، شهادت داده شده است و دیگر کسانی که امت بر امامت و عظمت جایگاه دینی آنان اتفاق نموده است؛ از این رو دوران نخستین اسلام سلف صالح نامیده میشود. الله متعالی می‌فرماید: ﴿وَمَن یُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَیَتَّبِعۡ غَیۡرَ سَبِیلِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِیرًا ١١۵﴾ [النساء: ۱۱۵].
«و هرکس با پیامبر مخالفت کند پس از اینکه هدایت برای او روشن شده است، و راهی غیر از راه مؤمنان را درپیش گیرد، او را به همان جهتی که روی خود را بدان کرده است رها می‌کنیم، و او را وارد جهنم می‌کنیم، و او را در آن می‌سوزانیم و چه بد جایگاهی است!».
و می‌فرماید: ﴿وَٱلسَّٰبِقُونَ ٱلۡأَوَّلُونَ مِنَ ٱلۡمُهَٰجِرِینَ وَٱلۡأَنصَارِ وَٱلَّذِینَ ٱتَّبَعُوهُم بِإِحۡسَٰنٖ رَّضِیَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُ وَأَعَدَّ لَهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِی تَحۡتَهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِینَ فِیهَآ أَبَدٗاۚ ذَٰلِکَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ﴾ [التوبه: ۱۰۰].
«و پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار و کسانی که به نیکوکاری از آنان پیروی کردند، و راه ایشان را به خوبی پیمودند، خداوند از آنان خشنود است، و آنان از او خشنودند، و خداوند برایشان باغ‌هایی آماده کرده است که از زیر (درختان) آن رودها روان است که در آنجا همیشه جاودانند، این است کامیابی بزرگ».
و رسول اکرم صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «بهترین مردم کسانی‌اند که در قرن من هستند سپس کسانی که بعد از آنها می‌آیند و سپس کسانی که بعد از آنان می‌آیند»[۱].
رسول الله و صحابه و تابعین سلف این امت هستند، و هر کسی که به آنچه رسول الله و صحابه‌اش و پیروانشان به آن دعوت می‌داده‌اند دعوت دهد بر شیوه و راه سلف قرار دارد و تعیین زمانی در این مورد شرط نیست، بلکه موافقت با قرآن و سنت در عقیده و احکام و سلوک با فهم سلف صالح، شرط است، پس هر کسی مطابق با قرآن و سنت عمل کند از پیروان سلف است، گرچه از آنها از لحاظ زمانی و مکانی دور باشد و هر کسی با آنان مخالف باشد از آنها نیست حتی اگر در میان آنها زندگی کرده باشد.
و امام سلف صالح رسول الله صلی الله علیه و سلم است چنان که الله متعال می‌فرماید: ﴿مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِینَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡکُفَّارِ رُحَمَآءُ بَیۡنَهُمۡۖ تَرَىٰهُمۡ رُکَّعٗا سُجَّدٗا یَبۡتَغُونَ فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَٰنٗاۖ سِیمَاهُمۡ فِی وُجُوهِهِم مِّنۡ أَثَرِ ٱلسُّجُودِۚ ذَٰلِکَ مَثَلُهُمۡ فِی ٱلتَّوۡرَىٰهِۚ وَمَثَلُهُمۡ فِی ٱلۡإِنجِیلِ کَزَرۡعٍ أَخۡرَجَ شَطَۡٔهُۥ فَ‍َٔازَرَهُۥ فَٱسۡتَغۡلَظَ فَٱسۡتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِۦ یُعۡجِبُ ٱلزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ ٱلۡکُفَّارَۗ وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ مِنۡهُم مَّغۡفِرَهٗ وَأَجۡرًا عَظِیمَۢا﴾ [الفتح: ۲۹].
«محمّد فرستاده‌ی خداست، و کسانی‌که با او هستند بر کافران سخت‌گیر و درمیان خود مهربانند. آنان‌را در حال رکوع و سجده می‌بینی که همواره فضل و خشنودی خدای را می‌جویند. نشانه‌ی ایشان بر اثر سجده در چهره‌هایشان نمایان است. این وصف آنان در تورات است، و امّا توصیفشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌هایش را بیرون زده و آنها را نیرو داده و سخت نموده، پس بر ساقه‌های خویش راست ایستاده باشد، به گونه‌ای که کشاورزان را شگفت‌زده می‌سازد تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند. خداوند به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند آمرزش و پاداششی بزرگ وعده داده‌است».
و الله متعال اطاعت از خود و اطاعت از پیامبرش را در کنار هم بیان کرده است چنان که می‌فرماید: ﴿وَمَن یُطِعِ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ فَأُوْلَٰٓئِکَ مَعَ ٱلَّذِینَ أَنۡعَمَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِم مِّنَ ٱلنَّبِیِّۧنَ وَٱلصِّدِّیقِینَ وَٱلشُّهَدَآءِ وَٱلصَّٰلِحِینَۚ وَحَسُنَ أُوْلَٰٓئِکَ رَفِیقٗا﴾ [النساء :۶۹].
«و هرکس از خدا و پیامبر اطاعت کند پس ایشان همنشین کسانی خواهند بود که خدا به آنان نعمت داده‌است از پیامبران و صدیقان و شهیدان و شایستگان، و آنان چقدر دوستان خوبی هستند!».
و اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و سلم را اطاعت از خود قرار داده است چنان که می‌فرماید: ﴿مَّن یُطِعِ ٱلرَّسُولَ فَقَدۡ أَطَاعَ ٱللَّهَۖ وَمَن تَوَلَّىٰ فَمَآ أَرۡسَلۡنَٰکَ عَلَیۡهِمۡ حَفِیظٗا﴾ [النساء: ۸۰].
«هرکس از پیامبر پیروی نماید به‌راستی که از خدا پیروی کرده است، و هرکس روی گرداند ما تو را به عنوان مراقب و نگاهبان آنها نفرستاده‌ایم».
و الله متعال بیان می‌دارد که پیروی نکردن از رسول الله صلی الله علیه و سلم همه اعمال نیک را نابود و به باد هوا می‌فرستد. چنان که می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِیعُواْ ٱلرَّسُولَ وَلَا تُبۡطِلُوٓاْ أَعۡمَٰلَکُمۡ﴾ [محمد: ۳۳].
«ای مؤمنان! از خدا و پیامبر اطاعت کنید و کارهای خود را باطل مگردانید».
و الله متعال ما را از مخالفت با فرمان پیامبر صلی الله علیه و سلم برحذر داشته و می‌فرماید: ﴿وَمَن یَعۡصِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُۥ یُدۡخِلۡهُ نَارًا خَٰلِدٗا فِیهَا وَلَهُۥ عَذَابٞ مُّهِینٞ﴾ [النساء: ۱۴].
«و هرکس از خدا و پیامبرش سرپیچی و از حدود الهی تجاوز نماید، خداوند او را وارد آتشی می‌کند که همیشه در آن باقی می‌ماند و برای او است عذابی خوارکننده».
و الله متعال به ما فرمان داده که به اوامر پیامبر صلی الله علیه و سلم عمل کنیم و از آنچه نهی کرد دوری نمائیم. چنان که می‌فرماید: ﴿مَّآ أَفَآءَ ٱللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡیَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰکِینِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِیلِ کَیۡ لَا یَکُونَ دُولَهَۢ بَیۡنَ ٱلۡأَغۡنِیَآءِ مِنکُمۡۚ وَمَآ ءَاتَىٰکُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰکُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ﴾ [الحشر: ۷].
«آنچه خداوند از (اموال) اهالی این آبادی‌ها به پیغمبرش ارزانی داشت متعلّق به خدا و پیغمبر و خویشاوندان (پیغمبر) و یتمیان و بینوایان و در راه ماندگان است تا تنها درمیان ثروتمندانِ شما دست به دست نگردد. و آنچه که پیغمبر به شما بدهد آن‌را بگیرید و از آنچه که شما را از آن باز می‌دارد باز آیید. و از خداوند بترسید بی‌گمان خداوند سخت کیفر است».
و الله متعال به ما فرمان داده که پیامبرش صلی الله علیه و سلم را در تمام امور زندگی خویش داور قرار دهیم و به حکم و فرمان ایشان صلی الله علیه و سلم مراجعه کنیم. چنان که می‌فرماید: ﴿فَلَا وَرَبِّکَ لَا یُؤۡمِنُونَ حَتَّىٰ یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیۡنَهُمۡ ثُمَّ لَا یَجِدُواْ فِیٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَیۡتَ وَیُسَلِّمُواْ تَسۡلِیمٗا﴾ [النساء: ۶۵].
«اما، نه! به پروردگارت سوگند که آنان ایمان نمی‌آورند تا تو را در درگیری‌ها و اختلافات خود داور قرار ندهند، و سپس ملالی از داوری تو در دل خود نداشته و کاملاً تسلیم باشند».
و الله متعالی برای ما بیان کرده که پیامبرش صلی الله علیه و سلم الگوی نیکو و شایسته و بهترین نمونه والگویی است که باید از او پیروی کرد و به وی اقتدا نمود. چنان که می‌فرماید: ﴿لَّقَدۡ کَانَ لَکُمۡ فِی رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَهٌ حَسَنَهٞ لِّمَن کَانَ یَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡیَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَکَرَ ٱللَّهَ کَثِیرٗا﴾ [الأحزاب: ۲۱].
«به راستی برای کسی از شما که به (پاداش) خداوند و روز قیامت امید می‌دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند، در (سیرۀ) پیامبر خدا سرمشقی نیکو است».
و الله متعالی رضامندی خویش را همراه رضامندی پیامبر صلی الله علیه و سلم بیان کرده است. چنان که می‌فرماید: ﴿یَحۡلِفُونَ بِٱللَّهِ لَکُمۡ لِیُرۡضُوکُمۡ وَٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥٓ أَحَقُّ أَن یُرۡضُوهُ إِن کَانُواْ مُؤۡمِنِینَ﴾ [التوبه: ۶۲].
«برایتان به خدا سوگند می‌خورند تا شما را خشنود کنند، حال آنکه اگر آنان مؤمن هستند، خدا و پیامبرش سزاوارترند که خوشنودشان سازند».
و پیروی کردن از پیامبرش صلی الله علیه و سلم را نشانه محبت بااوتعالی قرار داده و می‌فرماید: ﴿قُلۡ إِن کُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِی یُحۡبِبۡکُمُ ٱللَّهُ وَیَغۡفِرۡ لَکُمۡ ذُنُوبَکُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِیمٞ٣١ قُلۡ أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَۖ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا یُحِبُّ ٱلۡکَٰفِرِینَ﴾ [آل عمران: ۳۱-۳۲].
«بگو: اگر شما خدا را دوست دارید، پس از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد، و خداوند بخشندۀ مهربان است. بگو : از خدا و رسولش فرمان ببرید پس اگر رویگردان شدند، بدانند که او، کافران را دوست ندارد».
از این رو سلف صالح به هنگام اختلاف قرآن و سنت را مرجع قرار می‌دادنند، چنان که الله متعالی می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِیعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِی ٱلۡأَمۡرِ مِنکُمۡۖ فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِی شَیۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن کُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ ذَٰلِکَ خَیۡرٞ وَأَحۡسَنُ تَأۡوِیلًا﴾ [النساء: ۵۹].
«ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! از خدا و پیامبر و از اولی الامر مسلمان اطاعت کنید و اگر در چیزی اختلاف کردید آن را به خدا و پیامبر برگردانید، اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید این برای شما بهتر و خوش فرجام‌تر است».
و برترین سلف بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و سلم صحابه رضی الله عنهم بوده،اند، کسانی که دین خود را با صدق و اخلاص و با علم و عمل از رسول اکرم صلی الله علیه و سلم فراگرفته‌اند، همان‌طور که الله متعال در کتابش آننا را این گونه توصیف می‌نماید: ﴿مِّنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ رِجَالٞ صَدَقُواْ مَا عَٰهَدُواْ ٱللَّهَ عَلَیۡهِۖ فَمِنۡهُم مَّن قَضَىٰ نَحۡبَهُۥ وَمِنۡهُم مَّن یَنتَظِرُۖ وَمَا بَدَّلُواْ تَبۡدِیلٗا﴾ [الأحزاب: ۲۳].
«از مؤمنان کسانی هستند که آنچه را با خداوند بر آن پیمان بسته بودند تحقّق بخشیدند، پس برخی از آنان قرارشان را به انجام رساندند و برخی نیز در انتظارند و آنان هیچ‌گونه تغییر و تبدیلی (در عهد و پیمان خود) نداده‌اند».
پس کسانی که بعد از آنها بوده‌اند که به نام تابعین و شاگردان آنها شناخته می‌شوند، و کسانی که پیرو آنان بوده‌اند و کسانی که رسول اکرم صلی الله علیه و سلم دربارۀ آنان فرموده است: «شما را به اصحابم و کسانی که بعد از آنها می‌آیند و کسانی که بعد از آنها خواهند بود توصیه می‌کنم»[۲].
«بهترین مردم کسانی‌اند که در قرن من قرار دارند و سپس کسانی که بعد از آنها می‌آیند و سپس کسانی که بعد از آنها خواهند بود»[۳].
بنابراین صحابه و پیروانشان از دیگران به پیروی شایسته‌تر و سزاوارترند، بخاطر صداقتی که در ایمان و اخلاصی که در عبادت‌های خود داشته‌اند و آنان پاسداران عقیده و حامیان شریعت بوده‌اند که با گفتار و کردار به آن عمل می‌کرده‌اند و پرچم‌داران حقیقی و راستین آن بوده‌اند از این رو الله متعال آنان را برای نشر و گسترش دین خود و تبلیغ سنت و آئین پیامبر صلی الله علیه و سلم به همه مردم، انتخاب کرده است.
و از عبدالله بن عمر روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه و سلم فرمود: «امت من به هفتاد و سه گروه تقسیم میشود، همه در دوزخ خواهند بود جز یک گروه. او گفت: آن گروه کدام است ای رسول خدا صلی الله علیه و سلم ؟ فرمود: آن که بر راهی باشد که من و اصحابم و بر آن هستیم»[۴].
و هر کسی که راه سلف صالح را در پیش بگیرد و به آنان اقتدا کند سلفی گفته میشود و این گونه به آنان منسوب میشود و از کسانی که مخالف منهج و راه سلف هستند و راهی غیر از راه آنان را در پیش گرفته‌اند، متمایز می‌گردند. الله متعالی می‌فرماید: ﴿وَمَن یُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَیَتَّبِعۡ غَیۡرَ سَبِیلِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِیرًا﴾ [النساء: ۱۱۵].
«و هرکس با پیامبر مخالفت کند پس از اینکه هدایت برای او روشن شده است، و راهی غیر از راه مؤمنان را درپیش گیرد، او را به همان جهتی که روی خود را بدان کرده است رها می‌کنیم، و او را وارد جهنم می‌کنیم، و او را در آن می‌سوزانیم و چه بد جایگاهی است!».
و هر مسلمانی که با خود و پروردگارش صادق است نمی‌تواند جز اینکه به انتساب به سلف و به عمل به رهنمود آنان، افتخار کند.
و کلمه «سلفی» و…… اصطلاحی و علمی آن نشانه راه و روش سلف صالح در فراگیری اسلام راستینی که رسول اکرم صلی الله علیه و سلم آورده و فهمیدن آن مطابق مراد پیامبر و اجرای آن در اعتقاد و گفتار و عمل، قرار گرفته است. از این رو سلفی‌گری یعنی التزام به قرآن و سنت صحیح پیامبر صلی الله علیه و سلم، التزامی کامل و صادقانه و واضح و التزامی در ظاهر و باطن، و سلفی‌گری یعنی التزام به آنچه سلف صالح یعنی نسل‌های سه قرن برتر اسلام ملتزم بوده‌اند، آنان که بدعت‌گذاری نکردند و در دین نوآوری ننمودند و طوفان هواپرستی‌ها و فتنه‌ها آنان را منحرف نکرد، سلفی یعنی کسانی که می‌کوشند که همانند سلف صالح باشند.
[۱]– بخاری و مسلم.
[۲]– صحیح سنن ترمذی آلبانی.
[۳]– بخاری و مسلم.
[۴]– صحیح سنن ترمذی آلبانی.