راه سلف سالم‌ترین، آگاهانه‏ ترین و محکم‏ترین راه‌هاست

نزد متکلمین متأخر چنین شایع شده که شیوه ‏ی سلف [در پژوهش اسماء و صفات و نفی صفات سلبیه] سالم‏ترین روش و شیوه ‏ی خلف آگاهانه‏ ترین ومحکم‏ترین راه هاست، یکی از نفی کنندگان می‌گوید: شیوه‏ ی خلف آگاهانه ‏ترین ومحکم‏ترین راه‌هاست زیرا گمان کرده‏ اند به شیوه‏ ی خلف می‏ توان با نفی صفات سلبیه از الله تعالی- که نزدشان حق مطلب همان است و بس؛ شناخت بهتری حاصل کرد و معانی نصوص اثبات را بهتر می ‏توان تأویل کرد، این گروه شیوه‏ ی خود را علم به معقول و تأویل منقول نام نهاده‏ اند و براین باورند که در شیوه‏ ی سلف چنین چیزی را نمی‌‌توان یافت و با آن به ردّ کسانی پرداخته‌اند که تنها به مدلول نصوص پایبندند.

به نظر اینان مذهب سلف به علت تعارض احتمالات توجهی به فهم آن نصوص ندارد، از این رو، این سالم‏ترین شیوه نزد آنان می‌باشد، زیرا اگر یک لفظ دارای معنای متعددی باشد، در نظر گرفتن یک معنی یا یک تفسیر و نادیده گرفتن سایر معانی، کاری مخاطره ‏آمیز است و روی گرداندن از آن در حقیقت در‏ امان ماندن از این خطر عظیم است!.

در حالی که اگر برای چنین افرادی بیان شود که شیوه‏ ی سلف تنها اثبات، فهم و تدبر صفاتی است که نصوص بر آن دلالت دارند و به تعبیری ابطال شیوه‏ ی نفی کنندگان و بیان مخالفت آن شیوه با عقل صریح و نقل صحیح است، در آن صورت خواهند دانست که راه سلف آگاهانه‏ ترین، محکم‏ترین، سالم‏ترین و هدایت یافته‏ترین راه هاست و راه نفی کنندگان درست مخالف و نافی اخباری است که از رسول الله صلی الله علیه و سلم به ما رسیده است، از این رو چنین شیوه ‏ای از نظرگاه شرعی و عقلی باطل می‏باشد و اینکه کسانی بر این باورند که در شیوه‏ ی سلف از معانی آیات علم درستی حاصل نمی‌‌شود و یا از صفات نمی‌‌توان اثبات را فهم کرد، قطعاً سخن نادرستی است، حال چه عمداً این سخن را گفته باشند و یا از روی جهل و خطا، در حقیقت بر الله سبحانه، رسول او صلی الله علیه و سلم، سلف صالح و ‏امامان بزرگوار دروغ و افترا بسته‌اند و صد البته با این دروغشان عقول عامه‏ ی مردم را نیز مشتبه و ادله‏ی عقلیه و دلایل نقلیه را نیز نادیده گرفته‌ا‌ند[۱].

و اگر خوب در حال و روز کسانی بیندیشی که معتقدند شیوه‏ی سلف سالم‌ترین و راه خلف آگاهانه‏ ترین و محکم‏ترین است، می‏ بینی متأخرین ‏امروزی در علم و حکمت چیز بیشتری از خلف خود ندارند، بلکه ویژگی اصلی‌شان تکلف و بازی با کلمات است و بس!. اما راه سلف آگاهانه‏ ترین، محکم‏ترین، سالم‏ترین راههاست.

و هر کس [مؤمنی] که خداوند به وی علم وایمان عطا نموده است به وضوح می‏داند که متأخرین صرفاً از همان تحقیقات و پژوهشهایی بهره برده ‏اند که پیشتر سلف آن را بیان داشته‌ند، از این رو نه در علم و نه در عمل هیچ سبقتی بر آنان ندارند و نیز کسانی که از مسایل عقلی، نظری و عملی آگاهی دارند، به سادگی می‏دانند که شیوه ‏ی سلف همواره بر گفته‏ ی پیشینیان راجح‌تر است[۲].

[۱]– منهج الاستدلال فی مسائل الاعتقاد: ج ۲، ص ۵۱۲-۵۱۳٫

[۲]– کتاب الإیمان، شیخ الإسلام ابن تیمیه، با اندکی تصرف: ص ۴۱۷٫