دیدگاه علمای سلف درباره­ی این دلایل و پاسخ آنها (۱)

مخالفین بر این نظرند که باید میان نظر شرعی و کلام بدعی تفاوت قائل شویم و اختلاف میان آنها قبل از هر چیز، اختلافی منهجی است چراکه اهل حدیث بر این باورند که عقل چیزی را واجب نمی­کند و تا زمانیکه وحی نیامده باشد، نقشی در تحلیل و تحریم و حسن و قبح ندارد. و در این دیدگاه به آیات قرآن استدلال می­کنند، الله متعال می­فرماید: «وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا»: «و ما هرگز عذاب نخواهیم کرد؛ مگر آنکه پیامبری بفرستیم.» (اسراء: ۱۵)

در جایی دیگر می­فرماید: «رُّسُلاً مُّبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللهِ حُجَّهٌ بَعْدَ الرُّسُلِ»: «پیامبرانی که بشارت‌دهنده و بیم‌دهنده بودند، تا بعد از (آمدن) این پیامبران برای مردم بر الله حجتی نباشد.» (نساء: ۱۶۵)

الله متعال سخنان فرشتگان به دوزخیان را به این صورت بیان می­کند: «أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَتْلُونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِ رَبِّکُمْ وَیُنذِرُونَکُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى»: «آیا پیامبرانی از میان خود‌تان به سوی شما نیامدند که آیات پروردگارتان را برای شما بخوانن و شما را از دیدار امروز‌تان هشدار دهند؟! گویند: آری» (زمر: ۷۱)

از این آیات روشن شد که الله متعال با فرستادن پیامبران، حجت را بر آنها اقامه کرده است و اگر با وجود عقل حجت لازم شود، دیگر بعثت پیامبران شرط وجوب عقوبت و مجازات نبود و اگر ایمان از فعل و براساس فعل به وجود آید، این مساله به انکار نقش پیامبران می­انجامد و اینکه وجود و عدم وجود آنها یکی است یا گویا آنها آمده اند تا شریعت و فروع عبادات را آموزش داده و مردم را به سوی آن دعوت دهند نه به سوی اصول دین؛

در اینجا اعتراضی از روی ریشخند آشکار می­شود چنانکه یکی از آنها می­گوید: (اگر کسی بگوید هیچ معبود بر حقی جز الله نیست و عقل من رسول خداست، نزد متکلمان چنین شخصی از جهت معنا طلب کفر نکرده است؛ که فساد قول کسی که  این مذهب و مسلک را دارد آشکار شد.)[۱]

همچنین در دین امور معقول و غیر معقولی وجود دارد اما پیروی از همه آنها واجب است و الله تعالی خود، خویش را به بنده­اش معرفی می­کند. از رسول الله روایت است که فرمودند: «وَاللَّهِ لَوْلاَ اللَّهُ مَا اهْتَدَیْنَا، وَلاَ تَصَدَّقْنَا وَلاَ صَلَّیْنَا»: (بخدا سوگند، اگر الله نبود ما هدایت نمی­شدیم و زکات نمی­دادیم و نماز نمی­خواندیم.» این دلالت دارد که با وجود عقل، الله متعال خود را به بنده معرفی کرده است، الله متعال می­فرماید: «إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَهً لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»: «بی‌گمان در این نشانه‌ی است برای گروهی که خرد می‌ورزند.» (نحل: ۶۷)

[۱] – قاضی عبدالجبار: فرق و طبقات المعتزله، ص ۶۱- ۶۴