دعا همان عبادت است

در حقیقت دعا همان عبادت است، حقیقتی که انسان ایمان‌دار آن را احساس می‌کند در حالی که بخاطر درخواست خیر دنیا و آخرت دستهایش را بسوی آسمان بلند می‌کند.

و براستی که آیات قرآن و احادیث و گفته‌های اهل بیت علیهم السلام این معنی که دعا، عبادت است را تأیید می‌کنند، پس صراحتاً آمده که دعا همان عبادت بوده و دعا و طلب از غیر خداوند همان معبود قرار دادن غیر اوست و خدا از شریک پاک و منزه است.

نعمان بن بشیر رضی الله عنه می‌گوید: شنیدم پیامبر صل الله علیه و سلم بر روی منبر می‌فرمود: «إنَّ الدعاءَ هو العباده». «براستی که دعا همان عبادت است»، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ۶٠﴾ [غافر: ۶۰]. «پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبر مى‏ورزند به زودى با ذلت وارد دوزخ مى‏شوند!».

و در مناجات امام علی بن حسن (زین العابدین) در کتاب کامل صحیفۀ سجادیه آورده که من می‌گویم آیۀ ﴿لَئِن شَکَرۡتُمۡ لَأَزِیدَنَّکُمۡۖ وَلَئِن کَفَرۡتُمۡ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٞ﴾ [إبراهیم: ۷].

و می‌گویم: ﴿ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ﴾ [غافر: ۶۰]. «دعا را عبادت و ترک دعا را تکبُّر بحساب آورده و وعده داده در صورت ترک دعا انسان با خواری وارد جهنم می‌شود، پس بار الها با منّت نهادن تو است که ذکرت می‌کنیم و با فضل و کرم تو است که شکرت می‌کنیم و به امر تو از تو می‌طلبم و در راه تو صدقه می‌دهم به این امید که بر ایمانم بیفزایى»^[۱].

میرزا نوری طبرسی در کتاب (مستدرک الوسائل جلد ۵ ص ۱۵۹) از قطب راوندی نقل می‌کند که ایشان در قسمت دعاهایش این حدیث پیامبر صل الله علیه و سلم را آورده که می‌فرمایند: «أفضَلُ عِبادَهِ أُمَّتی بَعدَ قراءَه القرآن الدعاءُ». «ارزشمندترین عبادت امّت من بعد از قرائت قرآن، دعا است».

سپس این آیه را تلاوت فرمودند: ﴿ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ﴾ [غافر: ۶۰].

براستی! پس آیا نمی‌بینید که دعا همان عبادت است؟.

کلینی در کتاب (الکافی جلد ۲ ص ۴۶۶) از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند که فرمودند: خداوند می‌فرماید: +إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ_. سپس فرمودند: «منظور از عبادت در اینجا دعاست و بزرگ‌ترین عبادت دعاست».

و آنچه در این آیۀ کریمه قابل توجه است این است که خداوند متعال دعا را عبادت نامیده و رسول الله صل الله علیه و سلم نیز همچنانکه در حدیث (مستدرک الوسائل) آمده به همین معنا اشاره فرموده و امام باقر که در روایت (الکافی) آمده دعا را عبادت نامیده، بلکه در فرمودۀ خداوند واضح‌تر و روشن‌تر این نکته از زبان ابراهیم علیه السلام بیان شده که به قومش فرمودند: ﴿وَأَعۡتَزِلُکُمۡ وَمَا تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَأَدۡعُواْ رَبِّی عَسَىٰٓ أَلَّآ أَکُونَ بِدُعَآءِ رَبِّی شَقِیّٗا۴٨ فَلَمَّا ٱعۡتَزَلَهُمۡ وَمَا یَعۡبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ﴾ [مریم: ۴۸-۴۹]. «و از شما، و آنچه غیر خدا مى‏خوانید، کناره‏گیرى مى‏کنم، و پروردگارم را مى‏خوانم، و امیدوارم در خواندن پروردگارم بى‏پاسخ نمانم! هنگامى که از آنان و آنچه غیر خدا مى‏پرستیدند کناره‏گیرى کرد».

پس خداوند از گفتۀ ابراهیم علیه السلام نسبت به قومش خبر داده که به آن‌ها گفت: +وَأَعۡتَزِلُکُمۡ وَمَا تَدۡعُونَ_. «از شما و آنچه دعا می‌کنید و از آن‌ها درخواست می‌کنید کناره‌گیری و دورى می‌کنم».

و خداوند متعال این را به عبادت تعبیر نموده و می‌فرماید: +فَلَمَّا ٱعۡتَزَلَهُمۡ وَمَا یَعۡبُدُونَ_. «زمانی که از آنان و آنچه عبادت می‌کردند، کناره‌گیری می‌کنم».

روایت‌های به اثبات رسیدۀ زیادی وجود دارد مبنی بر این که دعا عبادت است در زیر به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنم:

کلینی در کتاب الکافی، و حر عاملی در (وسائل الشیعه) از ابی عبدالله علیه السلام روایت می‌کند که گفتند: «أنَّ الدعاء هو العباده»^[۲]. «در حقیقت که دعا همان عبادت است».

همچنین از ابی جعفر علیه السلام روایت شده که فرمودند: «أفضل العباده الدعاء»^[۳]. «یعنی برترین عبادت، دعا کردن است».

طوسی در کتابش (تهذیب الاحکام جلد ۲، ص۱۰۴) از ابن عمار روایت می‌کند که گفت : به ابی عبدالله علیه السلام گفتم (دو مرد در یک ساعت نمازشان را شروع کردند، یکی از آن‌ها قرآن تلاوت کرد و تلاوتش از دعایش بیشتر بود و دیگری دعا کرد چنان که دعایش از تلاوتش بیشتر بود سپس هر دو در یک وقت فارغ شدند، کدام یک بهتر است؟ گفت : در هر دو برتری و فضیلت است، هر دو نیکویند.

گفتم: من می‌دانستم هر دو نیکند و فضیلت دارند، در جواب گفت: دعا برتر است، آیا فرمودۀ خداوند را نشنیده‌ای که می‌فرماید: ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ۶٠﴾ [غافر: ۶۰]. «پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبر مى‏ورزند به زودى با ذلت وارد دوزخ مى‏شوند!».

و گفت: قسم به خدا دعا عبادت است، قسم به خدا آن برتر است، قسم به خدا آن افضل است، آیا دعا عبادت نیست؟! قسم به خدا عبادت است، قسم به خدا عبادت است آیا دعا قوى‌ترینشان نیست، به خدا قسم قوى‌ترینشان است، به خدا قسم قوى‌ترینشان است.

از سدیر روایت شده که گفت: به ابی جعفر علیه السلام گفتم: کدام عبادت برتر است؟ در جواب گفت: هیچ چیزی نزد خداوند باارزش‌تر از این نیست که از آنچه نزد اوست درخواست و طلب شود، و هیچ کسی مورد کینه و نفرت خداوند قرار نمی‌گیرد، بجز کسانی که از عبادت وی سر باز زده و از آنچه که نزد اوست در خواست نمی‌کنند.

از اَبی جعفر علیه السلام روایت شده وقتی که صبح می‌کرد، می‌گفت: صبح کردم در حالی که پروردگارم را ستایش و نیایش می‌کردم، صبح کردم در حالی که هیچ شریکی برای خدا قرار ندادم و بغیر از او معبود دیگری را مورد درخواست و دعا قرار ندادم، و هیچ سرپرست و یاوری بغیر از او برای خود بر نگزیدم^[۴].

و همچنین پرسیده شد: (کدام عبادت بهتر است؟ در جواب گفت: هیچ چیزی نزد خداوند متعال باارزشتر از این نیست که از او درخواست شود)^[۵].

هر چه در این جا آوردیم و به اثبات رسیده بطور قطعی بر این دلالت می‌کنند که دعا عبادت است و دعا کردن و درخواست از غیر خداوند بصورت کاملاً آشکار بیان کنندۀ عبادت برای غیر خداوند متعال است.

[۱]– صحیفه کامل سجادیه امام علی بن حسین (زین العابدین) ص ۲۲۴ و ۲۲۵٫

[۲]– کتاب الکافی جلد ۲، ص ۳۳۹، (کتاب دعا – قسمت فضل دعا و تشویق برای دعا کردن)، وسائل الشیعه جلد ۷، ص ۲۳، (بخش دعا – قسمت دعا و تشویق برای دعا کردن ص ۷).

[۳]– وسائل الشیعه جلد ۷، ص ۳۰ (بخش: پسندیده بودن انتخاب دعا نسبت به غیر آن از عبادات مستحب).

[۴]– الکافی جلد ۲، ص ۳۸۸ (بخش دعا – قسمت : سخن هنگام صبح و عصر).

[۵]– همان منبع.