حکم سوگند خوردن در خرید و فروش

از علمای هیئت دائمی افتاء سوال شد : آیا سوگند خوردن در خرید و فروش جایز است، اگر شخص صادق باشد؟

الحمدلله

«سوگند خوردن در خرید و فروش مطلقا مکروه است، چه دروغ باشد یا راست، ولی اگر در سوگندش دروغ بگوید کراهیت آن تحریمی (حرام) است، و گناه آن بزرگتر و عذابش شدیدتر است، و این همان سوگند دروغ است،
این کار شاید موجب رواج اجناسش شود اما در واقع برکت معامله و سود را می برد، چنانکه ابوهریره رضی الله عنه می گوید : شنیدم که رسول خدا صلی الله علیه وسلم می فرمود :

«الْحَلِفُ مُنَفِّقَهٌ لِلسِّلْعَهِ مُمْحِقَهٌ لِلْبَرَکَهِ».

بخاری (۲۰۸۷).

یعنی: «سوگند دروغ، باعث (گرمی بازار و) فروش کالا می شود ولی خیر و برکت آن را از بین می برد». این حدیث را بخاری و مسلم هر دو روایت کرده اند.

و از ابوذر رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت است که فرمود :
«ثَلاَثَهٌ لاَ یُکَلِّمُهُمُ اللهُ یَوْمَ القِیَامَهِ، وَلاَ یَنْظُرُ إلَیْهِمْ، وَلاَ یُزَکِّیِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلیمٌ». قَالَ: فَقَرَأَهَا رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ثَلاَثَ مِرَارٍ. قَالَ أَبُو ذرٍ: خَابُوا وَخَسِرُوا، مَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الْمُسْبِلُ، والْمَنَّانُ، وَالْمُنْفِقُ سِلْعَتَهُ بالْحَلِفِ الکَاذِبِ».

مسلم (۱۰۶).

یعنی: «سه نفر هستند که در روز قیامت خداوند با آنان صحبت نمی‌کند و به آنها نگاه (رحمت) نمی‌کند و آنان را پاکیزه و رستگار نمی‌نماید و عذاب دردناکی برای آنها فراهم می‌باشد»؛ ابوذر رضی الله عنه می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه وسلم سه مرتبه این جمله را تکرار فرمودند، ابوذر گفت:
بدبخت و زیانکار شدند. ای رسول خدا! آنان چه کسانی هستند؟ فرمودند: «کسی که (شلوارش) را دراز کند و فرو گذارد؛ کسی که بر آن شخص که به او احسان کرده است، منت بگذارد؛ کسی که جنس خود را با سوگند دروغ بفروشد».

اما برای خرید و فروش سوگند راست بخورد، سوگند او کراهیت تنزیهی (غیر حرام) است؛
زیرا این سوگند باعث بازارگرمی اجناسش می شود، و موجب ترغیب شدن (مشتری به خرید) آن می گردد و این کار با زیاد سوگند خوردن انجام شده است، حال آنکه الله متعال می فرماید:
{إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلاً أُولَئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الآخِرَهِ وَلا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلا یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ} 
(آل عمران ۷۷).

یعنی : « کسانی که پیمان الهی و سوگندهای خود را به بهای ناچیزی می‏فروشند، آنها بهره‏ای در آخرت نخواهند داشت؛ و خداوند با آنها سخن نمی‏گوید و به آنان در قیامت نمی‏نگرد و آنها را (از گناه) پاک نمی‏سازد؛ و عذاب دردناکی برای آنهاست».

و می فرماید :
{وَاحْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ} (مائده ۸۹).

یعنی : «و سوگندهای خود را حفظ کنید».

و باز می فرماید :
{وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَهً لِّأَیْمَانِکُمْ} (بقره ۲۲۴).

یعنی : «خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید».

و از ابوقتاده انصاری سلمی روایت شده که او شنید که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند :

«إِیَّاکُمْ وَکَثْرَهَ الحلِفِ فی الْبَیْع، فَإِنَّهُ یُنَفِّقُ ثُمَّ یَمْحَقُ».

یعنی : « از زیاد سوگند خوردن در فروش بپرهیزید، زیرا این کار تجارت را رواج می دهد و سپس محو می کند».

“فتاوی اللجنه الدائمه للبحوث العلمیه والإفتاء” (۱۳/۸) .

والله اعلم.