کتب جمع کتاب است و کتاب مصدر کتب یکتب کتابا میباشد. سپس به آن مکتوب (نوشته شده) گفتند. و کتاب در اصل اسم برای صحیفه ای که در آن نوشته شده است، میباشد. الله تعالی میفرماید: ﴿یَسَۡٔلُکَ أَهۡلُ ٱلۡکِتَٰبِ أَن تُنَزِّلَ عَلَیۡهِمۡ کِتَٰبٗا مِّنَ ٱلسَّمَآءِۚ﴾ [النساء: ۱۵۳]. «اهل کتاب از تو میخواهند که از آسمان کتابی بر آنان فرود آوری» و مراد از کتابها اینجا: کتابها و مصحفهایی است که محتوی کلام الله تعالی میباشند که به رسولان علیهم السلام وحی کرده است. چه به صورت مکتوب و نوشته شده باشد مانند تورات یا از طریق ملائکه بصورت شفاهی نازل شده و بعد از آن مانند سایر کتابها نوشته شده باشد.
ایمان به کتابهایی که خداوند بر تمام رسولان نازل نموده رکن بزرگی از ارکان ایمان و اصل بزرگی از اصول دین میباشد و ایمان جز به وسیله آن تحقق پیدا نمیکند. کتاب و سنت بر آن دلیل میباشند.
دلیل بر آن از کتاب الله تعالی این سخن میباشد: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ ءَامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَٱلۡکِتَٰبِ ٱلَّذِی نَزَّلَ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ وَٱلۡکِتَٰبِ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ مِن قَبۡلُۚ وَمَن یَکۡفُرۡ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِکَتِهِۦ وَکُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِۦ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ فَقَدۡ ضَلَّ ضَلَٰلَۢا بَعِیدًا ١٣۶﴾ [النساء: ۱۳۶]. «ای کسانی که ایمان آورده اید به کتابی که بر پیامبرش نازل کرده و بر کتابی که از قبل نازل نموده است ایمان بیاورید و هرکس به الله، ملائکه، کتابها، پیامبران و روز آخرت کافر شود در گمراهی بسیار دوری افتاده است». الله تعالی بندگان مؤمنش را در این آیه به داخل شدن در تمام شعائر، شعب و ارکان ایمان امر میکند. ایشان را امر میکند که به الله و پیامبرش، محمد صلی الله علیه و سلم و کتابی که بر او نازل نموده که قرآن میباشد و کتابی که از پیش نازل نموده که شامل تمام کتابهای پیشینیان مانند تورات، انجیل و زبور میباشد، ایمان بیاورند. سپس در آخر آیه بیان میکند که هرکس به چیزی از ارکان ایمان کافر شود در گمراهی بسیار دوری افتاده و از مسیر درست خارج گشته است. و از جمله ارکان ایمان که ذکر شد ایمان به کتابهای الله تعالی میباشد.
الله تعالی میفرماید: ﴿۞لَّیۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰکِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَهِ وَٱلۡکِتَٰبِ وَٱلنَّبِیِّۧنَ﴾ [البقره: ۱۷۷]. «نیکی این نیست که روی خود را به سوی مشرق و مغرب کنید بلکه نیکی این است که به الله، روز آخرت، ملائکه، کتابها و پیامبران ایمان داشته باشید.» الله تعالی از حقیقت نیکی خبر میدهد که آن ایمان آوردن به چیزهایی است که در ارکان ایمان ذکر شد. و عمل نمودن به کارهای نیک وارد شده در آیه بعد از این عمل آمده است. و از جمله ارکان ایمان، ایمان به کتاب میباشد. ابن کثیر میگوید: «هو اسم جنس یشمل الکتب المنزله من السماء على الأنبیاء. حتى ختمت بأشرفها، وهو القرآن المهیمن على ما قبله من الکتب»[۱] «آن اسم جنس است و شامل کتابهایی که از آسمان بر انبیاء نازل شده میگردد تا اینکه به اشرفترین و بزرگترین آنها که قرآن است و نگهبان و شاهد بر کتابهای پیشین است ختم گردید».
و در بیان ایمان به تمام کتابها الله تعالی به بندگان مؤمنش امر میکند که اهل کتاب را با این سخن مورد خطاب قرار دهند: ﴿قُولُوٓاْ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیۡنَا وَمَآ أُنزِلَ إِلَىٰٓ إِبۡرَٰهِۧمَ وَإِسۡمَٰعِیلَ وَإِسۡحَٰقَ وَیَعۡقُوبَ وَٱلۡأَسۡبَاطِ وَمَآ أُوتِیَ مُوسَىٰ وَعِیسَىٰ وَمَآ أُوتِیَ ٱلنَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمۡ لَا نُفَرِّقُ بَیۡنَ أَحَدٖ مِّنۡهُمۡ وَنَحۡنُ لَهُۥ مُسۡلِمُونَ ١٣۶﴾ [البقره: ۱۳۶]. «بگویید به خدا و آنچه که بر ما فرو فرستاده شده و آنچه که به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگان یعقوب فرو فرستاده شده و آنچه که به موسی و عیسی داده شده و (نیز) آنچه که به (دیگر) پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده است، ایمان آوردهایم. و در ایمان آوردن به پیامبران بین هیچکدام از آنان تفاوتی نمیگذاریم. و فرمانبردارِ او (خداوند) هستیم».
آیه در برگیرنده ایمان مؤمنان به آنچه خداوند بر آنها به واسطه رسولش صلی الله علیه و سلم نازل نموده و آنچه بر پیامبران که در آیه ذکر شده و آنچه بر بقیه انبیاء نازل شده است، میباشد و آنها در ایمان به پیامبران بین هیچکدام فرقی نمیگذارند و به تمام پیامبران و تمام کتابهایی که خداوند به ترتیب نازل نموده است، باور دارند.
و آیات در بیان این موضوع از کتاب خداوند بسیار است.
سنت نیز همچنین بر واجب بودن ایمان به کتابهای آسمانی دلالت دارد. و ایمان به آن رکنی از ارکان ایمان محسوب میشود. و دلیل بر آن حدیث جبریل و سؤال او از پیامبر صلی الله علیه و سلم در مورد ارکان ایمان میباشد که پیامبر صلی الله علیه و سلم در جوابش ایمان به کتابهای آسمانی را همراه بقیه ارکان ایمان ذکر نمود. حدیث در فصل گذشته آورده شد و نیازی نیست که اینجا دوباره تکرار شود.
پس با این نصوص ثابت شد که ایمان به کتابها و تصدیق تمامی آنها و اعتقاد به اینکه تمام آن از جانب الله بر رسولانش به حق و باعث هدایت نور و روشنایی میشوند، واجب است و هرکس آن را دروغ بداند یا چیزی از آن را انکار نماید او به خداوند کافر و از دین خارج گشته است.
[۱] تفسیر ابن کثیر ۱ / ۲۹۷٫