حدیث «أنت منی بمنزله هارون من موسی» (۳)

در مدینه افراد مختلفی جانشین شده‌ اند و جانشینی آنان شبیه جانشینی هارون و از جنس جانشینی علی بوده است، و حتّی آن جانشینی ‌ها از جانشینی علی در سال تبوک برتر بود و نیاز به جانشینی هم بیشتر بود. چون در آن زمان بیم هجوم دشمنان به مدینه وجود داشت. اما در سال تبوک اعراب در حجاز مسلمان شده بودند و مکه فتح شده بود و اسلام، پیروز و با عزت شده بود، از این رو خداوند به پیامبرش -صلى الله علیه وسلم- دستور داده بود که به اهل کتاب در شام حمله کند و مدینه نیازی نداشت که افرادی از آن در مقابل دشمن بجنگند و بدین خاطر است که پیامبر صلى الله علیه وسلم نیروهایی را نزد علی نگذاشت، همچنان که در جنگهای سابق این کار را می کرد، بلکه همه جنگجویان را با خود برد[منهاج السنه ۷/۳۳۰-۳۳۲ و ۵/۳۴ و مجموع الفتاوی ۴/۴۱۶].

ابن‌ حجر در شرح این حدیث می ‌گوید: «از قضیه جانشینی علی برخلاف جانشینی اصحاب دیگر در غیاب پیامبر در مدینه، برای مسأله خلافت او استدلال کرده‌ اند. چون هارون خلیفه موسی بوده است. در جواب گفته شده, هارون فقط در حیات موسی خلیفه او بوده است، نه پس از وفات او؛ چون به اتفاق علما هارون قبل از موسی فوت کرده‌ است. خطابی هم به این اشاره کرده است.

طیبی می‌گوید: معنای حدیث این است که علی همانند منزلت هارون به موسی را نزد من دارد و به من وابسته و نزدیک است. و در آن تشبیه مبهمی وجود دارد که پیامبر صلى الله علیه وسلم با گفته «با این تفاوت که بعد از من پیامبری نیست» آن را بیان کرده‌ است.

پس واضح و روشن می‌ شود، که رابطه مورد اشاره بین آنها از جهت نبوت نیست، بلکه پایین‌تر از آن یعنی مسأله جانشینی(در زمان حیات) است، چون هارون که مشبه به است، در زمان حیات موسی خلیفه او بود. بنابراین, این حدیث مذکور بر جانشینی علی –رضی الله عنه- به جای  پیامبر صلى الله علیه وسلم در زمان حیات او می باشد[فتح الباری ۷/۷۴].

این اقوال علمای محقق است که همگی بر یک محور می ‌چرخند و آن هم عدم اختصاص علی رضی الله عنه به این جانشینی و سایر ادعاهای این گروه مانند وصیت، افضلیت و غیره است و تشبیه علی به هارون از همه جهات نیست. بی ‌تردید نص حدیث بر نفی نبوت دلالت می کند، و واقعیت هم دلالت بر نفی جانشینی او بعد از وفات می ‌کند همچنان که وضعیت هارون هم معلوم است که وی در زمان حیات موسی وفات نمود. بنابراین چیزی باقی نمی ‌ماند جز جانشینی در زمان پیامبر -صلى الله علیه وسلم- و در غیاب پیامبر و این موضوعی است که در آن هیچ اختلافی نیست، امّا این امر فقط به علی اختصاص ندارد و مختص او نیست. اینان در بیان عقایدشان از آن سودی نمی ‌برند، چون همچنان که ذکر شد این فضیلت برای غیر علی هم که در مدینه جانشین پیامبر شده‌اند ثابت است.