خداوند امت را به اجتماع و وحدت کلمه امر نموده است و اساس این اجتماع متمسک بودن به کتاب و سنت و دوری از تفرقه میباشد و خطرات آن بر امت در هر دو دنیا را بیان کرده است. و برای تحقق یافتن آن، خداوند به ما امر میکند که در اصول و فروع حکم را به کتاب خدا برگردانیم و ما را از هر آنچه باعث بوجود آمدن تفرقه و جدایی میشود نهی میکند.
راه درست به سوی نجات و رستگاری همان چنگ زدن به کتاب خدا و سنت رسولش صلی الله علیه و سلم میباشد که این دو دژی محکم و پناهگاهی بادوام برای کسی است که الله تعالی او را موفق بدارد.
الله تعالی میفرماید: ﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِیعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْۚ وَٱذۡکُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَیۡکُمۡ إِذۡ کُنتُمۡ أَعۡدَآءٗ فَأَلَّفَ بَیۡنَ قُلُوبِکُمۡ فَأَصۡبَحۡتُم بِنِعۡمَتِهِۦٓ إِخۡوَٰنٗا وَکُنتُمۡ عَلَىٰ شَفَا حُفۡرَهٖ مِّنَ ٱلنَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنۡهَاۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ لَکُمۡ ءَایَٰتِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَهۡتَدُونَ ١٠٣﴾ [آل عمران: ۱۰۳]. «همگی به ریسمان خداوند چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را نسبت به خود بیاد آورید آن هنگام که دشمن هم بودید پس خداوند میان دلهای شما محبت و الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید اینگونه خداوند نشانههای خود را برای شما روشن میکند تا هدایت یابید». خداوند به چنگ زدن به ریسمان خود امر میکند و حبل الله همان عهد و پیمان خداست یا همان قرآن است همانگونه که مفسرین میگویند. از این رو عهدی که خداوند بر مسلمانان گرفته همان تمسک جستن به قرآن و سنت است. خداوند به اجتماع امر و از تفرقه و اختلاف نهی کرده است. میفرماید: ﴿وَمَآ ءَاتَىٰکُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰکُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْۚ﴾ [الحشر: ۷]. «وآنچه رسول (خدا) به شما میدهد، بگیرید. و از آنچه که شما را از آن باز دارد اجتناب ورزید» و این شامل اصول و فروع دین، آشکار و نهانش میگردد.
و آنچه را که پیامبر به خاطر آن آمد بر بندگان واجب است که آن را بگیرند و از او تبعیت نمایند و مخافت کردن با او جایز نیست. فرموده پیامبر بر چیزی مانند فرموده الله تعالی میباشد و کسی حق ندارد از آن شانه خالی کند و در ترک آن برای کسی عذری نیست و جایز نیست سخنی کسی را بر سخن پیامبر صلی الله علیه و سلم جلو انداخت. الله تعالی میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَا تَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ وَأَنتُمۡ تَسۡمَعُونَ ٢٠﴾ «ای کسانی که ایمان آورده اید خدا و رسولش را اطاعت نماید و از او روی برنتابید درحالیکه میشنوید». خداوند به بندگان مؤمنش امر میکند که از او و رسولش اطاعت کنند و آنها را از مخالفت با پیامبر و تشبیه شدن به کافران در مخالفت با او سرزنش و توبیخ مینماید. و بخاطر این میفرماید: ﴿وَلَا تَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ﴾ یعنی اطاعت او، فرمانبری دستورات و ترک نمودن نهیهای او را رها نکنید.
الله تعالی میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِیعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِی ٱلۡأَمۡرِ مِنکُمۡۖ فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِی شَیۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن کُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ ذَٰلِکَ خَیۡرٞ وَأَحۡسَنُ تَأۡوِیلًا ۵٩﴾ [النساء: ۵۹]. «ای کسانی که ایمان آورده اید خدا، رسول و صاحبان امر را اطاعت کنید؛ اگر در چیزی دچار اختلاف و نزاع شدید آن را به خدا و رسول برگردانید در صورتی که به خداوند و روز آخرت ایمان دارید این بهتر و سرانجام آن نیکوتر است» حافظ ابن کثیر میگوید: (أطیعوا الله، أی اتبعوا کتابه، وأطیعوا الرسول أی خذوا سنته، وأولی الأمر منکم أی فیما أمروکم به من طاعه الله لا فی معصیه الله، فإنه لا طاعه لمخلوق فی معصیه الله) «أطیعوا الله، یعنی از کتاب خدا پیروی کنید و أطیعوا الرسول یعنی سنت پیامبر را برگیرید و أولی الأمر منکم یعنی در آنچه از اطاعت پروردگار، شما را امر میکند و نه در معصیت پروردگار او را اطاعت کنید زیرا در نافرمانی پروردگار از مخلوق اطاعت نمیشود». و میفرماید: ﴿فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِی شَیۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ﴾ «اگر در چیزی دچار اختلاف و نزاع شدید آن را به خدا و رسول برگردانید» مجاهد میگوید: منظور کتاب خدا و سنت رسولش میباشد. و این امر از جانب الله تعالی است به اینکه مردم در هر چیزی از اصول و فروع دین دچار اختلاف شدند، اختلاف در آن مورد را به کتاب و سنت برگردانند همانگونه که الله تعالی میفرماید: ﴿وَمَا ٱخۡتَلَفۡتُمۡ فِیهِ مِن شَیۡءٖ فَحُکۡمُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۚ﴾ [الشوری: ۱۰]. «در باره هرچه اختلاف کردید حکم آن را به سوی خدا برگردانید» یعنی داوری در دشمنیها و ندانستهها را به کتاب و سنت برگردانید و کسی که آن را به سوی این دو برنگرداند به خدا و روز قیامت ایمان ندارد. و این سخن: ﴿ذَٰلِکَ خَیۡرٞ﴾ یعنی حاکم گردانیدن کتاب خدا و سنت رسولش و مراجعه کردن به این دو در پایان دادن به اختلاف، بهتر است و ﴿وَأَحۡسَنُ تَأۡوِیلًا﴾ یعنی و عاقبت و سرانجام آن نیکوتر است همانگونه که سدی میگوید. مجاهد میگوید: (وأحسن جزاء وهو قریب)[۱] «و بهترین پاداش برای آنهاست و این معنی نزدیکتر است». در کتاب خداوند آیات بسیاری وجود دارد که در واجب بودن تمسک به کتاب و سنت و مراجعه کردن به آنها در همه کارها وارد شده است.
[۱] تفسیر ابن کثیر (۲ / ۳۰۴).