تدوین حدیث و فقه

با توجه به حفاظت اخلاق و معنویات امّت (که فعالیت آن همیشه در جریان بود) برای حفاظت معاشرت زندگی و اجتماعی امّت و اصلاح معاملات و سیاستش و تضمین آیندۀ اسلام که در کلیه شئون مطابق با اصول دینی فعالیت‌هایی لازم بود، در آن زمان دو قارۀ بزرگ آسیا و آفریقا و قارۀ اروپا و اسپانیا در حیطۀ قلمرو مسلمانان بودند. و سلطنت اسلام بزرگ‌ترین حکومت روی زمین و مشتمل بر متمدن‌ترین کشورهای جهان بود. مسلمانان با وسایل و حالات جدیدی برخورد می‌کردند، مسائل تجارت، زراعت، جزیه خراج، رعایای غیر مسلم و کشورهایی که جدیداً فتح شده بود در پیش بود، رسوم و عادات قدیمه و نیازهای جدید مردم منتظر احکام اسلامی و قضاء عادلانه‌اش بودند و این‌ها مسایلی بود که نه از آن‌ها صرف‌نظر می‌شد و نه اینکه از آن‌ها به طور سر سری می‌توان گذشت. حکومت به یک قانون اساسی مکمل و مفصل نیاز داشت و از انتظام اداری دولت جلوگیری ممکن نبود، پس اگر در تدوین قانون اسلامی کوچک‌ترین تأخیری می‌شد، مسلماً دولت به قوانین رومیان یا ایرانیان گرایش پیدا کرده و آن‌ها را در مملکت اجرا می‌نمود و بدون تردید در این صورت نتیجه‌اش همان می‌شد که در این زمان دولت‌های به اصطلاح اسلامی دارند. کوچک‌ترین غفلت علما و سهل‌انگاری فکری محافظین سنّت و راحت طلبی آنان، باعث می‌شد که این امّت را تا هزاران سال از معاشرت اسلامی و قوانین اجتماعی و سیاسی‌اش محروم سازد.