بیان احادیث و آیاتی در مورد اینکه پیامبر صلی الله علیه و سلم چگونه از حریم توحید دفاع نموده و همه راه‌هایی که به شرک می‎انجامد را مسدود کرد(۹)

از جمله احادیثی که از رخت سفر بر بستن به سوی قبور نهی می‎کند، حدیثی است که در صحیحین ابی سعید از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت می‎کند که فرمود: « رخت سفر بسته نمی‎شود مگر به سه مسجد مسجد الحرام، مسجد من و مسجد الاقصی»^[۱]. پس رخت سفر بستن برای زیارت قبور و بارگاه‌ها یا از آن نهی شده و یا نفی است که منظور استحباب است و روایتی در صحیح با صیغه‌ی نهی تصریح شده پس دلالت می‎کند که نهی است^[۲].

از این رو صحابه از این حدیث ممنوعیت را فهمیده بودند، چنان‎که در الموطأ و السنن از بصره بن أبى بصره غفاری روایت است که او به ابوهریره در حالی که از طور باز گشته بود گفت: اگر قبل از آن که بیرون رفتی تو را می‎دیدم بیرون نمی‎رفتی، از پیامبر صلی الله علیه و سلم شنیدم که می‎گفت: سفر نمی‎شود مگر به سوی سه مسجد مسجد الحرام، مسجد من (مسجد النبی) و مسجد الاقصی.^[۳]

و امام احمد و عمر بن شَبّه در «اخبار المدینه» با اسناد جید از قزعه روایت می‎کند که گفت: نزد ابن عمر آمدم و گفتم: می‎خواهم به کوه طور بروم او گفت: رخت سفر فقط به سوی سه جا بسته می‎شود، مسجد الحرام و مسجد مدینه و مسجد الاقصی پس طور را ترک کن و آن جا نرو^[۴].

احمد و عمر بن شَبّه نیز از شهر بن حوشب روایت کرده‎اند که گفت: از ابا سعید شنیدم که وقتی بحث نماز خواندن در کوه طور نزد او به میان آمد، گفت: رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود: «هیچ سواری را که قصد سفر به مسجدی را دارد که در آن نماز خوانده می‎شود شایسته نیست که سواری‎اش را به سوی آن به حرکت در آورد جز مسجد الحرام و مسجد من و مسجدالاقصی.^[۵]

پس ابوسعید طور را از جمله اماکنی قرار داده که رخت سفر بستن به سوی آن نهی شده است، با اینکه لفظی که ذکر کرده در آن از رخت سفر بستن به سوی مساجد نهی شده است پس این دلالت می‎نماید که جاهای دیگر غیر از  مساجد به طریق اولی مشمول نهی قرار می‎گیرند و کسانی که به سوی طور سفر می‎کنند به خاطر فضیلت بقعه به آن جا می‎روند و خداوند آن را وادی مقدس و بقعه‌ی مبارکه نامیده و خداوند آن جا با موسی سخن گفته است^[۶].

 و این آشکار است و بر کسی که به فحوای خطاب و تذکر آن می‎گوید پوشیده نیست و آنها جمهور علما و ائمه‌ی اربعه هستند. و جمهور علما می‌گویند: اگر کسی نذر کند به اثری از آثار پیامبر صلی الله علیه و سلم از قبیل قبورشان و غیره سفر کند وفا به این نذر واجب نیست و بلکه اگر از شهر دوری به قصد مسجد قبا سفر کند به اتفاق ائمه اربعه جایز نیست، با اینکه پیامبر صلی الله علیه و سلم هر هفته روز شنبه پیاده و سواره^[۷] به قبا می‎آمد، اما در اینکه اگر کسی نذر کند که باید به قبا برود آیا وفا به این نذر واجب است یا نه، علما اختلاف دارند و جمهور علما می‎گویند وفا به این نذر واجب نیست.

و مالک و غیره تصریح کرده‎اند که هر کسی نذر کند که به مدینه برود اگر منظورش نماز خواندن در مسجد النبی باشد به نذر خود وفا کند و اگر مقصودش فقط زیارت قبر باشد بدون نماز خواندن در مسجد به نذرش وفا نکند، امام مالک بن انس می‎گوید: چون پیامبر صلی الله علیه و سلم می‎فرماید: «سواری به کار برده نمی‎شود مگر به سوی سه مسجد» این را اسماعیل بن اسحاق در «المبسوط» ذکر کرده و مفهوم آن در «المدوّنه» و «الجلّاب» و دیگر کتاب‎های اصحاب مالک آمده است.^[۸]

در کل علما در مورد جایز بودن بارِ سفر بستن به غیر از این سه مسجد اختلاف دارند، جمهور علما آن را ممنوع دانسته‎اند و گروهی از متأخرین آن را جایز قرار داده‎اند پس مستحب شمردن سفر به سوی قبور و زیارتگاهها و تقرّب جستن به خدا با این کار چنان که سبکی و غیره ادعا کرده‎اند، سخن بدعت و نویی است که با اجماع علما مخالف است.

و احادیثی که مخالفان از آن استدلال کرده‎اند مانند حدیث: «هر کسی مرا بعد از وفاتم زیارت کند مانند این است که مرا در حیاتم زیارت کرده باشد»^[۹]. و امثال این صحت ندارند و از رسول خدا ثابت نیستند و از هیچ یک از صحابه پیامبر نیز ثابت نیستند، بلکه این احادیث یا ضعیف‎اند یا موضوع یا همه موضوع و ساختگی‎اند و شیخ الاسلام^[۱۰] و غیره مشکلات و علت‌های ضعف این احادیث را بیان کرده‌اند و بسیاری از این احادیث فقط بر مطلق زیارت اشاره دارند و بر مورد اختلاف، دلالتی ندارند. و شیخ الاسلام و دیگر علما با زیارت مخالف نیستند، چون مقصود زیارت شرعی است که مطابق با آنچه پیامبر صلی الله علیه و سلم خواسته انجام می‎شود و آن زیارتی است که در آن شرکی انجام نمی‎گیرد و اگر هم صحت این حدیث ثابت شود دلیلی برای قصد کردن به سوی قبر افراد دیگر نمی‌باشد و حال آنکه سبکی قصد کردن به سوی همه قبور را جایز قرار داده و اینگونه با احادیث و اجماع علما مخالفت کرده است.

 

[۱]– صحیح بخاری ش۱۱۹۷ و صحیح مسلم ۸۲۷ و این حدیث متواتری است و شیخ آلبانی در ارواء الغلیل ۳/۲۲۶- ۲۳۲ به تفصیل طرق آن را بیان کرده است و دکتر صالح الرفاعی در الأحادیث الوارده فی فضائل المدینه ص۴۳۹- ۴۵۵ به تفصیل در مورد این حدیث بحث کرده است.

[۲]– مسلم ۲/۹۷۵ ش۸۲۷ از ابوسعید خدری. که می گوید رسول الله صل الله علیه وسلم می فرماید: رخت سفر بسته نمی‎شود مگر به سه مسجد مسجد الحرام، مسجد من و مسجد الاقصی

[۳]– موطا امام مالک۱/۱۰۸- ۱۱۰، مسند احمد۶/۷، نسائی در سنن۱۴۳۰، صحیح ابن حبان۲۷۷۲ و غیره و سند آن صحیح است چنان‎که حافظ در الإصابه ۱/۳۲۰ گفته است و در مورد اینکه اسم صحابی بصره است یا پدرش ابو بصره است اختلاف است.

[۴]– مصنف عبدالرزاق۵/۱۳۵ ش۹۱۷۱،  مصنف ابن ابی شیبه۲/۱۵۰،  التاریخ الکبیر بخاری۷/۲۰۴ و غیره روایت کرده‎اند و اسنادش صحیح است.

[۵]– مسند احمد ۳/۶۴ و ابن شبه- چنان‎که در الرد علی الإخنائی ص۱۴ و در اسناد آن شهر بن حوشب قرار دارد و او در ذکر این جمله‌ی اضافه تنهاست و حدیث در صحیحین بدون این جمله‌ی اضافه روایت شده پس این اضافه منکر است.

[۶]– خداوند متعال در سوره‌ی قصص آیه‌ی۳۰ می‌فرماید: «فلما أتاها نودی من شاطیء الوادی الأیمن فی البقعه المبارکه من الشجره أن یا موسی إنی أنا اللهُ رب العالمین» و در النازعات می‎فرماید: «اذ ناداه ربه بالواد المقدس طوی» النازعات: ١۶

[۷]– بخاری در صحیح ۱۱۳۴ و مسلم در صحیح خود ۱۳۹۹ از ابن عمر روایت شده که : رسول الله پیاده و سواره به زیارت قباء می‌رفت.

[۸]– نگا: المدونه ۲/۸۶- ۸۷ و الکافی ابن عبدالبر ۱/۴۵۸ و کفایه الطالب أبی الحسن مالکی ۲/۴۶ و نگا: الرد علی الإخنائی ص۲۶۷٫

[۹]– المعجم الکبیر طبرانی ۱۳۴۹۶ و الاوسط۲۸۷ و در سند آن احمد بن رشدین است که دروغگوست و حدیث طرق و شواهد باطل و دروغینی دارد که شیخ الاسلام آن را بیان کرده است و ابن عبدالهادی و غیره نیز آن را بیان داشته‎اند و بنده نیز آن را در الأحادیث الموضوعه التی تنافی توحید العباده به تفصیل بیان داشته‎ام و نگا: الأحادیث الوراده فی فضایل المدینه دکتر صالح الرفاعی.

[۱۰]– شیخ الاسلام در الإقتضاء ص ۴۰۱ در مورد احادیث زیارت قبر نبی می‌گوید: همگی دروغ و جعلی هستند.