اهمیت ذکر خدا(۶)

مسلم، کتاب «الصلاه»، باب: [ما یقال فی الرکوع والسجود]

۶- «عَنْ عَائِشَهَ رضی الله عنهاقَالَتْ: کَانَ رَسُولُ اللهِ  صلی الله علیه و سلم یُکْثِرُ مِنْ قَوْلِ: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ، فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ، أَرَاکَ تُکْثِرُ مِنْ قَوْلِ سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ، فَقَالَ: خَبَّرَنِی رَبِّی جل جلاله أَنِّی سَأَرَى عَلَامَهً فِی أُمَّتِی، فَإِذَا رَأَیْتُهَا أَکْثَرْتُ مِنْ قَوْلِ: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ، فَقَدْ رَأَیْتُهَا ﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ ١ وَرَأَیۡتَ ٱلنَّاسَ یَدۡخُلُونَ فِی دِینِ ٱللَّهِ أَفۡوَاجٗا ٢ فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُۚ إِنَّهُۥ کَانَ تَوَّابَۢا ٣﴾ [الفتح: ۱-۳]».

6. «از حضرت عایشه رضی الله عنها روایت شده است که گفت: پیامبرصلی الله علیه و سلم این اذکار را بسیار تکرار می‌کرد: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ». «خداوند را به پاکی یاد می‌کنم و به سپاس و ستایش او مشغولم و از او طلب آمرزش و به درگاه او توبه می‌کنم». عرضکردم: ای پیامبر خدا! می‌بینم که بسیار می‌فرمایید: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ»، پیامبرصلی الله علیه و سلم در جواب فرمودند: پروردگار بلندمرتبه به من خبر داده است که من نشانه‌ای را در امتم خواهم دید، پس هرگاه آن را دیدم، بسیار بگویم: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ»، اکنون این نشانه را دیده‌ام چنانکه در قرآن آمده: ﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ ١ وَرَأَیۡتَ ٱلنَّاسَ یَدۡخُلُونَ فِی دِینِ ٱللَّهِ أَفۡوَاجٗا ٢ فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُۚ إِنَّهُۥ کَانَ تَوَّابَۢا ٣﴾ [الفتح: ۱-۳].«هرگاه نصرت و فتح خدا فرا رسید (فتح مکه) و مردم را دیدی که گروه گروه به دین خدا داخل می‌شوند، آنگاه (به شکرانه‌ی این نعمت بزرگ)، به تسبیح و ستایش خدای خود بپرداز و از او آمرزش بخواه که او بسیار توبه‌پذیر است»».

در رایت دیگری از امام مسلم این جمله نیز در حدیث آمده است: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی»: «خدایا مرا ببخش» و بدین صورت به قرآن عمل می‌کردند^([۱]).

[۱]– امام نووی رحمه الله می‌فرمایند: «یَتَأَوَّلُ القُرْآنَ»، یعنی این که پیامبر  صلی الله علیه و سلم به آنچه که خداوند او را در آیه‌ی: ﴿فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ…﴾ امر می‌کند، عمل می‌کرد.

این اذکار بدیع پیامبر  صلی الله علیه و سلم بسیار خلاصه و در بردارنده‌ی امری است که خداوند در آیات سوره‌ی نصر او را به آن دستور می‌دهد؛ حضرت  صلی الله علیه و سلم این اذکار را در رکوع و سجود می‌خواند؛ زیرا حالت و شیوه‌ی نماز در رکوع و سجود برتر است و پیامبر  صلی الله علیه و سلم این دو حالت را برای ادای واجبی که به او امر شده بود، انتخاب کرد تا خضوع و خشوع نسبت به خداوند در بهترین و کامل‌ترین شکل ظاهر شود.

«سبحان الله»، برای دانستن و تنزیه خداوند است از هرگونه نقص و هر صفتی که پدیده و مخلوق دارد و «بحمده»، یعنی با توفیق و هدایت و فضل توست که تسبیحت می‌کنم، نه با نیرو و توانایی خود و این سپاس و اعترافی است بر نعمت‌های خداوند استغفار پیامبر  صلی الله علیه و سلم در حالی که مورد غفران الهی قرار گرفته، از باب عبودیت و نیاز او به معبودش می‌باشد.