انواع معیت و دلیل‌های آن(۲)

همراهی ویژه: که مقتضای آن یاری و تأیید و کمک‌رسانی الله به بندگانش است.

از دلیل‌های آن:

سخن خداوند متعال: ﴿إِذۡ یَقُولُ لِصَٰحِبِهِۦ لَا تَحۡزَنۡ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَنَا﴾ [التوبه: ۴٠] «آنگاه که به معاشر خود [ابوبکر] مى‏گفت: ‏اندوهگین مباش، که خدا با ماست»

سخن خداوند متعال: ﴿إِنَّنِی مَعَکُمَآ أَسۡمَعُ وَأَرَىٰ﴾ [طه: ۴۶] «من با شما هستم، مى‏شنوم و مى‏بینم»

سخن خداوند متعال: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلَّذِینَ ٱتَّقَواْ وَّٱلَّذِینَ هُم مُّحۡسِنُونَ﴾ [النحل: ١٢٨] «محقّقاً خدا همراه (حامى) پرواپیشگان و نیکوکاران است».

سخن خداوند متعال: ﴿وَٱصۡبِرُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِینَ﴾ [الانفال: ۴۶] ([۱]) «پایدار باشید، که خدا با شکیبایان [و پایداران] است».

دلیل از سنت: حدیث ابوهریره  رضی الله عنه قَالَ النَّبِیُّ  صلی الله علیه و سلم یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: «أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَکَرَنِی، فَإِنْ ذَکَرَنِی فِی نَفْسِهِ ذَکَرْتُهُ فِی نَفْسِی، وَإِنْ ذَکَرَنِی فِی مَلَإٍ ذَکَرْتُهُ فِی مَلَإٍ خَیْرٍ مِنْهُمْ» أخرجه الشیخان [البخاری برقم (۷۴۰۵) و مسلم (۲۶۷۵)]. یعنی: من نزد گمان بنده ام به خودم هستم و من با او هستم هرگاه مرا یاد کند پس اگر مرا نزد خویش یاد کند او را نزد خودم یاد می کنم و اگر مرا در جمعی یاد کرد او را در جمعی بهتر از آنان یاد می کنم.

چهارم: جدا بودن الله متعال از آفریده‌هایش و پاسخ به حلولی‌ها:

پیش از این، گفته شد که اثبات همراهی الله با آفریده‌هایش، اختلاط و آمیختن ذاتی را نمی‌رساند پس آنکه تکبر کرده و ادعا کند که همراهی الله با آفریده‌هایش مستلزم حلول و اختلاط است از چند راه ادعایش رد می‌شود:

اول: اینکه نه ظاهر لفظ و نه حقیقت آن بیانگر این نیست که الله سبحانه و تعالی با آفریده‌هایش اختلاط کرده و در آنها آمیخته است و لفظ «مع» به هیچ عنوان بیانگر چنین چیزی نیست، چه رسد که حقیقت و موضوع لفظ اینگونه باشد.

دوم: اینکه الله سبحان در قرآن به صورت کاملا آشکار بیان نموده که وی بالای آسمان‌هاست و بر عرش قرار گرفته است و از مخلوقاتش جدا است، و فرشتگان به سوی وی بالا رفته و از نزدش فرود می‌آیند، و او مسیح را نزد خویش بالا برده، و سخنان نیکو به سویش بالا می‌روند و دیگر نصوصی که دلیل جدا بودن الله از آفریده‌هایش و قرار گرفتن بر عرش می‌باشد و این نصوص محکم می‌باشند و باید متشابه را با آنها رد نمود در حالی که شما محکم را با متشابه رد کرده و همه را مجاز قرار داده‌اید([۲]).

سوم: خداوند سبحان خبر داده که وی بالای آسمان‌ها بر عرش خویش قرار دارد و او با آفریده‌هایش است هرکجا که باشند و از آنچه انجام می‌دهند آگاه است و اینها را در این سخنش بیان می‌فرماید: ﴿هُوَ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ یَعۡلَمُ مَا یَلِجُ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَمَا یَخۡرُجُ مِنۡهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا یَعۡرُجُ فِیهَاۖ وَهُوَ مَعَکُمۡ أَیۡنَ مَا کُنتُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرٞ ۴﴾ [الحدید: ۴] ([۳]) «اوست که آسمانها و زمین را طى شش دوران آفرید؛ آنگاه بر عرشِ [تدبیر] مستقر گشت؛ هرچه در زمین نفوذ کند و یا از آن برآید، و هرچه از آسمان فرود آید یا در آن صعود کند، [همه را] مى‏داند؛ و هرجا که باشید، همراه شماست؛ و خدا به آنچه مى‏کنید، بیناست»

چهارم: اینکه الله متعال بیان نموده که او آسمان‌‌ها و زمین و آنچه میان آندو است را آفریده و پادشاهی آسمان‌ها و زمین از آن اوست و در زمین در قیامت در قبضهٔ او است و آسمان‌ها در دست راستش پیچیده شده است و این نصوص صراحتاً بیا می‌کند وی از آنها جدا بوده و در آنها واقع نگشته است.

پنجم: اینکه: لفظ معیت و همراهی در کتاب الله به صورت عمومی و ویژه آمده است ـ چنانکه بیان شد ـ پس اگر مراد این بود که الله با ذات خویش همراه با هر چیزی است این عمومیت با تخصیص در تناقض قرار می‌گرفت زیرا می‌دانیم که منظور از این سخن خداوند ﴿إِذۡ یَقُولُ لِصَٰحِبِهِۦ لَا تَحۡزَنۡ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَنَا﴾ [التوبه: ۴٠] «آنگاه که به معاشر خود [ابوبکر] مى‏گفت: ‏اندوهگین مباش، که خدا با ماست» ویژه نمودن ابوبکر ی می‌باشد و دشمنان کافرشان در این آیه داخل نیستند و دیگر نصوصی که همراهی ویژه را می‌رساند اینگونه هستند و به آنچیزی که به خاطرش نص وارد شده اختصاص دارند نه چیزهای دیگر([۴]).

 

 

[۱] – الواسطیه مع شرحها للفوزان ص ۶۷

[۲] – مختصر الصواعق ص ۴۹۱

[۳] – نگا: الواسطیه مع شرحها للفوزان ص ۹۷

[۴] – نگا: شرح حدیث نزول ص ۳۵۹