امام ابوحنیفه ایرانی بود یا اهل افغانستان؟

در افغانستان بعضی کتابها در مورد زندگی امام ابو حنیفه نوشته شده که امام ابو حنیفه در اصل از افغانستان است. و شما گفته اید که ایرانی است. میخواهم بفهمم که کدام کتاب درست است. گرچه مهم نیست که از کجا است؟ مهم اینجاست که چرا یک نویسنده صادقانه نمی نویسد. لطفا کتابی را که راجع به زندگی امام ابوحنیفه باشد معرفی نمائید.

الحمدلله،

برای آنکه با نسب امام ابوحنیفه شناخت صحیح پیدا کنیم، بهتر است به کتابهای مرجع و منبع معتبر اهل سنت مراجعه کنیم.

در کتاب مشهور « الأعلام زرکلی» که به معرفی علمای اسلام پرداخته است، چنین آمده:

«النعمان بن ثابت، التیمی بالولاء، الکوفی، أبو حنیفه: إمام الحنفیه، الفقیه المجتهد المحقق، أحد الائمه الاربعه عند أهل السنه. قیل: أصله من أبناء فارس. ولد ونشأ بالکوفه».

نعمان بن ثابت تیمی کوفی ملقب به ابوحنیفه: که امام مذهب حنفیه است، و او فقیه و مجتهد و محقق توانا بود، و یکی از امامان اربعه اهل سنت است، و گفته شده که اصلیت وی از فارس (ایران) بوده که در شهر کوفه در عراق متولد و بزرگ شده است.

همچنین ابن خلکان در کتاب مشهور خود « وفیات الأعیان» چنین آورده است:

« أبو حنیفه النعمان بن ثابت بن زوطى بن ماه الفقیه الکوفی، مولى تیم الله ابن ثعلبه، .. وجده زوطى من أهل کابل، وقیل بابل، وقیل من أهل الأنبار، وقیل من أهل نسا، وقیل من أهل ترمذ، وهو الذی مسه الرق فأعتق، وولد ثابت على الإسلام.

وقال إسماعیل بن حماد بن أبی حنیفه: أنا إسماعیل بن حماد بن النعمان بن ثابت بن النعمان بن المرزبان، من أبناء فارس من الأحرار، والله ما وقع علینا رق قط. ولد جدی سنه ثمانین، وذهب ثابت إلى علی بن أبی طالب، رضی الله عنه، وهو صغیر، فدعا له بالبرکه فیه وفی ذریته، ونحن نرجو أن یکون الله تعالى قد استجاب ذلک لعلی فینا..».

«ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن زوطی بن ماه فقیه کوفی، مولی تیم الله ابن ثعلبه، جد او (ابوحنیفه) یعنی زوطی از اهل کابل (افغانستان) بوده، و البته گفته شده که از شهر بابل (عراق) است، و گفته شده از شهر انبار (عراق) است، و گفته شده از شهر نسا (خراسان) است، و گفته شده از شهر ترمذ (خراسان، ازبکستان کنونی) است، و زوطی (به بردگی گرفته شد) و سپس آزاد شد، و فرزند او ثابت در اسلام متولد گشت.

و اسماعیل پسر حماد پسر ابوحنیفه گفته: من اسماعیل پسر حماد، پسر نعمان بن ثابت، پس نعمان بن مرزبان، از اهل فارس (ایران) از احرار (آزاد، غیر برده) هستم، و به خدا سوگند که هرگز بردگی بر ما واقع نشده، پدربزرگم سال هشتاد متولد گشت، و ثابت در کودکی نزد علی ابن ابیطالب رضی الله عنه رفت و او برای ثابت و نوادگانش دعای برکت نمود، و ما امیدواریم که خداوند متعال این دعای علی را در حق ما اجابت کند..».

و امام ذهبی در کتاب مشهور « سیر أعلام النبلاء » می آورد:

«أَبُو حَنِیْفَهَ النُّعْمَانُ بنُ ثَابِتِ التَّیْمِیُّ الإِمَامُ، فَقِیْهُ المِلَّهِ، عَالِمُ العِرَاقِ، أَبُو حَنِیْفَهَ النُّعْمَانُ بنُ ثَابِتِ بنِ زُوْطَى التَّیْمِیُّ، الکُوْفِیُّ، مَوْلَى بَنِی تَیْمِ اللهِ بنِ ثَعْلَبَهَ. یُقَالُ: إِنَّهُ مِنْ أَبْنَاءِ الفُرسِ».

«ابوحنیفه نعمان بن ثابت تیمی، امام، فقیه ملت، عالم عراق، ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن زوطی تیمی، کوفی، مولی بنی تیم الله بن ثعلبه، گفته می شود که او از اهل فارس (ایران) است».

و در ریحانه الادب جلد ۷ صفحه ۷۶ گوید: «نسبت او به یزدگرد بن شهریار آخرین ملوک ساسانی می‌رسد».

امام ابوحنیفه -رحمه الله علیه- در سال ۸۰ هجری در کوفه در زمان خلافت عبدالملک بن مروان بدنیا آمد و در سال ۱۵۰ در بغداد درگذشت.

اینها مطالبی بودند که در کتابهای معتبر و مشهور زندگی نامه ی علمای اسلام آمده بودند، و ما عینا آنها را نقل کردیم. البته ممکن است بعضی از این تراجم (شرح حالها) کاملا صحیح نباشند، خصوصا قسمتهایی که بر مبنای روایت و نقل قول از این و آن در این کتابها وارد شده اند که می بایست انتساب آن روایتها به گوینده ثابت شوند.

ولی از مجموع این مطالب در می یابیم که ایشان اصلیت فارس (غیر عرب) داشته اند، اما خود امام ابوحنیفه نه در ایران و نه در افغانستان کنونی بدنیا نیامد، بلکه ایشان در شهر کوفه در عراق متولد شدند، اما جد ایشان (زوطی) در فارس متولد شده اند، حال در کجای فارس (ایران) متولد شده دقیقا مشخص نیست، ممکن است در خراسان باشد و یا جای دیگری، و نیز باید متوجه بود که اگر بالفرض جد ابوحنیفه از کابل افغانستان باشد، باز باید بدانیم که در آن زمانها افغانستان جزوی از ایران محسوب می گشت، بنابراین علمایی که از خراسان و افغانستان متولد شده اند در حقیقت اصلیت ایرانی دارند، لذا تفاوتی نمی کند که بگوییم اصلیت ایشان از افغانستان بوده یا ایران، زیرا این تقسیم بندی جغرافیایی که الان وجود دارد در قدیم الایام وجود نداشت، و ایران شامل اقوام و ملتها و سرزمینهای مختلفی بود.

والله اعلم

وصلی الله وسلم علی محمد وعلى آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلى یوم الدین