امامان چهارگانه و خصوصیات آنان

بدون تردید این بزرگ‌ترین فضل خداوند و بخت بلند امّت بود که برای انجام کار تدوین فقه، افرادی وارد میدان عمل شدند که از نظر رهبری دینی، دیانت، اخلاص و علم، ممتازترین افراد تاریخ‌اند، به ویژه چهار نفر از آن‌ها یعنی امام ابوحنیفه (م ۱۵۰هجری) امام مالک (م ۱۷۹هجری) امام شافعی (م۲۰۴هجری) و امام احمد بن حنبل (م ۲۴۱هجری) که پیشوایان چهار مکتب فکری فقه هستند و فقه آنان هنوز در عالم اسلام زنده و محبوب است. ایشان در تعلق بالله، اخلاص، قانون‌شناسی، انهماک علمی و جذبه خدمت، دارای ویژگی‌های خاص و ممتاز بودند. این بزرگواران زندگی کامل خویش را در خدمت مهم این هدف بلند پایه وقف کرده بودند، با هیچ نوع جاه و مقام دنیا و لذّت و راحتی مادی کوچک‌ترین گرایش نداشتند. دو نوبت مقام قضا به امام ابوحنیفه/ تقدیم شد، امام از پذیرفتن آن انکار کردند تا اینکه وفاتش در سلول زندان فرا رسید. امام مالک/ به خاطر اظهار یک مسئله، شلاق زده شدند،^[۱] حتی در اثر ضربات شلاق سخت مریض شدند. امام شافعی/ بیشتر زندگیش را در فقر و تنگدستی گذراند، حتی سلامتش را از دست داد. امام احمد/ به تنهایی علیه گرایش و ایدۀ دولت مبارزه کرد و به ایدۀ بر حق خود و مذهب اهل سنّت مانند کوهی استوار بودند. هر یک از این چهار نفر به تنهایی به حدی زحمت کشیدند و پس از تحقیق مسائل گنجینه‌ای را جمع‌آوری کردند که بزرگ‌ترین هیئت‌های منظم و دایره‌های علمی به آسانی نمی‌توانند انجام دهند. امام ابوحنیفه/ هشتاد و سه هزار مسئله را به زبان خویش بیان فرمودند که سی و هشت هزار مسئله مربوط به عبادت و چهل و پنج هزار مسئله مربوط به معاملات می‌باشد^[۲].

شمس الائمه کردری می‌نویسد، مسائلی که ابوحنیفه/ مدون و جمع‌آوری نمود، تعداد آن‌ها ششصد هزار^[۳] مسئله می‌باشد. در کتاب المدونه که مجموعه فتاوی امام مالک است، سی و شش هزار مسئله درج شده است. کتاب الأم از تألیفات امام شافعی/ مشتمل بر هفت جلد ضخیم می‌باشد. ابوبکر خلال (م۳۱۱هجری)، مسائل امام احمد را در چهل جلد کتاب^[۴] جمع‌آوری کرده است.

[۱]– و آن مسئله این بود که ایشان فتوی داده بودند که طلاق مکره معتبر نیست و انگیزه سیاسی این مسئله این بود که هنگام اخذ بیعت با خلفا، از مردم تعهد گرفته می‌شد که اگر نقض بیعت کند زنش طلاق است و نتیجه مسلم این فتوی این بود که تأثیر سوگند خلفا از مردم باطل می‌شد، بنابراین دستگاه حکومت از این فتوی امام مالک احساس خطر کرد و مامورین دولتی این مجازات را برایش تجویز کردند.

[۲]– فخر الاسلام نقل از مناقب ابوحنیفه للمکی ص۹۶٫

[۳]– سیرت النعمان (مولانا شبلی) نقل از قلائد عقود العقیان.

[۴]– نام این کتاب الجامع العلوم لإمام احمد است. حالات مفصل ابوبکر خلال را ملاحظه بفرمائید در شذرات الذهب اخبار من ذهب ج۲ ص۳۶۱٫