افراطِ دینی:

عاملی دیگری که جداشدگان از سنت را وادار به این کار می‌کند، افراطی است که الله  جل جلاله و رسول الله  صلی الله علیه وسلم آن را مذموم دانسته و نکوهیده‌اند.

-(حال که در عهد رسول الله  صلی الله علیه وسلم و خلفا بودند افراد زیادی که منتسب به اسلام بودند، ولی با وجود عبادت زیاد از اسلام خارج شدند و رسول الله  صلی الله علیه وسلم فرمان جنگ با آنان را صادر نمود، باید دانست که در این زمان هم می‌شود عده‌ای که از اسلام برگشته‌اند، خویش را به اسلام و سنت منتسب نمایند. حتی برخی خود را به سنت منتسب می‌کنند در حالی که اصلا اهل سنت نیستند. بلکه تماماً از آن بیرون شده‌اند. علل این کار هم فراوان است. از آن جمله، افراطی است که الله  جل جلاله در کتاب خویش آن را مذموم و بد دانسته است: ﴿یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ لَا تَغۡلُواْ فِی دِینِکُمۡ وَلَا تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡحَقَّ﴾ [النساء: ۱۷۱]. یعنی: «ای اهل کتاب! در دین خود غلوّ نورزید، و نسبت به الله جز حق مگویید». و رسول الله  صلی الله علیه وسلم فرموده است: « إِیَّاکُمْ وَالْغُلُوَّ فِی الدِّینِ، فَإِنَّهُ أَهْلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمُ الْغُلُوُّ فِی الدِّینِ»^[۱]: «از افراط دینی بپرهیزید که افراط و غلو دینی آنان را که قبل از شما بودند، هلاک کرد». عامل دیگر، جدایی طلبی و اختلافی است که الله  جل جلاله در قرآن کریم بیان کرده است.

مورد دیگر، روایات دروغیست که به اتفاق علمای حدیث، بر رسول الله  صلی الله علیه وسلم بسته‌اند؛ که وقتی انسان ناآگاهِ به حدیث آن را می‌شنود، چون با سلیقه و خواسته‌ی وی هم‌خوانی دارد، آن را تصدیق می‌کند.

بدترین نوع گمراهی، دنباله‌روی از گمان و هوای نفس است. چنان که الله  جل جلاله در مذمّت آن فرموده‌اند: ﴿إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَمَا تَهۡوَى ٱلۡأَنفُسُۖ وَلَقَدۡ جَآءَهُم مِّن رَّبِّهِمُ ٱلۡهُدَىٰٓ﴾ [النجم: ۲۳]. یعنی: «اینان فقط از پندار و گمان و هواهای نفسانی پیروی می‌کنند، در حالی که مسلماً از سوی پروردگارشان برای آنان هدایت آمده است».

لیکن در حقِ رسول خویش  صلی الله علیه وسلم چنین می‌فرماید: ﴿وَٱلنَّجۡمِ إِذَا هَوَىٰ١ مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمۡ وَمَا غَوَىٰ٢ وَمَا یَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡیٞ یُوحَىٰ۴﴾ [النجم: ۱-۴]. یعنی: «سوگند به ستاره هنگامی که [برای غروب کردن در کرانه افق] افتد. که هرگز دوست شما از راه راست منحرف نشده و به خطا نرفته است. و از روی هوا و هوس سخن نمی‌راند. آن چیزی جز وحیی که وحی می‌شود نیست».

رسولش  صلی الله علیه وسلم را از گمراهی و انحراف، که همان جهل و ظلم است، مبرّا می‌داند. گمراه آن‌است که حق را نمی‌داند و منحرف کسی است که از هوای خویش حرف شنوی دارد. در ادامه گوید: او از سر دل‌خوشی و خواسته‌ی خویش سخن نمی‌گوید؛ بلکه سخنانش قطعاً همان وحیی است که الله  جل جلاله بر او وحی نموده است. او  صلی الله علیه وسلم را عالِم می‌خواند و از هواپرستی پاک و مبرا می‌داند)^[۲].

 

[۱]– ابن ماجه (۳۰۲۹) آلبانی می‌گوید صحیح است.

[۲]– منهاج السنه: ج ۳ ص ۳۸۳.