اعراض در قرآن

خداوند متعال می فرماید: «کَذَلِکَ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَاء مَا قَدْ سَبَقَ وَقَدْ آتَیْنَاکَ مِن لَّدُنَّا ذِکْراً * مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ یَحْمِلُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وِزْراً * خَالِدِینَ فِیهِ وَسَاء لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ حِمْلاً» (طه: ۹۹-۱۰۱) «(ای پیامبر!) این گونه از خبرهای آنچه گذشته است بر تو بازگو می‌کنیم و به راستی (ما) از جانب خود به تو ذکر (=قرآن) داده‌ایم. کسی‌که از آن (قرآن) روی گردان شود، پس بی‌گمان او روز قیامت بار سنگینی (از گناه) بر دوش خواهد کشید.  که در آن (رنج) جاودانه خواهند ماند و برای آن‌ها روز قیامت بد باری است».

قرآن دربردارنده و یادآور اخبار گذشته و آینده می باشد و یادآور اسما و صفات کامل الهی، احکام امر و نهی و احکام جزایی می باشد که پذیرفتن آن، فرمانبرداری از آن، تعظیم آن و تسلیم شدن در برابر آن واجب است. و هدایت به راه راست با نور آن میسر است و روی آوردن به آن تعلیم و تعلم آن می باشد.

اما اعراض و روی گردانی از اتباع و پیروی امر و طلب قرآن و هدایت خواستن از غیر آن یا آنچه بزرگ تر از آن است، انکار می باشد. و در واقع کفر ورزیدن به این نعمت است. و هرکس چنین کند مستحق عذاب می باشد. و بر این اساس است که خداوند متعال می فرماید: «مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ»: «هرکس از آن روی گرداند و بدان ایمان نیاورد یا اینکه با این اعراض و روی گردانی اوامر و نواهی آن را بی اهمیت و سبک شمرده و آنها را نپذیرد یا در آموختن مفاهیم واجب آن سستی ورزد: «فَإِنَّهُ یَحْمِلُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وِزْراً» به درستی که در روز قیامت سنگینی بر دوش خواهد داشت و آن بار گناهانش می باشد که به سبب آن از قرآن روی بر تافته و به کفر و هجران روی آورده است. «خَالِدِینَ فِیهِ» در (دوزخ) گناهانش جاودانه می مانند زیرا عذاب همان اعمال است که به عذابی برای صاحبان خود تبدیل می شوند. و کوچک بودن و بزرگ بودن عذاب بر حسب گناهان است. و این متوجه هر آن کسی است که قرآن به وی ابلاغ شده است چه عرب و چه عجم و چه اهل کتاب و …

خداوند متعال می فرماید: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى * قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَى وَقَدْ کُنتُ بَصِیراً * قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَى * وَکَذَلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ یُؤْمِن بِآیَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَهِ أَشَدُّ وَأَبْقَى» (طه: ۱۲۴-۱۲۷) «و کسی‌که از یاد من روی گردان شود، پس بی‌گمان زندگانی (سخت و) تنگی خواهد داشت و روز قیامت او را نابینا بر انگیزیم. گوید: پروردگارا! چرا مرا نابینا برانگیختی؟ و حال آنکه من (در دنیا) بینا بودم! فرمود: همان گونه که آیات ما برای تو آمد پس آن‌ها را فراموش کردی؛ این گونه امروز (تو در آتش) فراموش خواهی شد. و این گونه کسی را که اسراف کند و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد، جزا می‌دهیم؛ و یقیناً عذاب آخرت شدیدتر و پایدارتر است».

خداوند متعال خبر می دهد که به آدم و ابلیس امر نمود تا به زمین نزول کنند و به زودی بر آنها کتاب هایی و به سوی آنها رسولانی را خواهد فرستاد تا راه راست را به آنها نشان دهند که به او تعالی و بهشت منتهی می شود. و برای آنها دیدگاهی را که باید نسبت به این کتاب نازل شده داشته باشند، تبیین می کند. چنانکه هرکس از آنچه بدان امر شده پیروی کند و از آنچه از آن نهی شده دوری کند، در دنیا و آخرت گمراه نخواهد شد و شقاوت در دنیا و آخرت نصیب او نمی گردد بلکه به سوی راه راست در دنیا و آخرت هدایت شده و سعادت و امنیت در آخرت برای او خواهد بود.

و می فرماید: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی» یعنی هرکس از کتاب من که یادآور هر مضمون والایی است، روی گرداند و آن را رها کند یا مرتکب امری بزرگ تر از این شود، یعنی آن را انکار نماید و به آن کفر ورزد «فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً» کیفرش این است که زندگی اش را تنگ و مشقت بار خواهیم کرد و این عذاب اوست. و زندگی تنگ به عذاب قبر و اینکه قبرش بر او تنگ شده و در آن محاصره گشته و عذاب داده می شود، تفسیر شده است. و این کیفر روی گردانی  وی از ذکر پروردگار می باشد.

این آیه از جمله آیاتی است که بر عذاب قبر دلالت می نماید.

و برخی از مفسرین بر این باورند که زندگی تنگ، عام است و شامل دردها و رنج ها و غم ها می باشد. و کسی که از ذکر خداوند روی گردان شود، به آن گرفتار می آید بنابراین نه آرامش خواهد داشت و نه شرح صدری برای او خواهد بود بلکه در مشقت بوده و به خاطر گمراهی اش در حرج و تنگنا خواهد بود هرچند ظاهرش بیانگر رفاه و آسایش باشد و هر آنچه بخواهد بپوشد و آنچه بخواهد بخورد و هر جا که بخواهد، سکونت کند اما قلبش به یقین و هدایت دست نمی یابد بلکه در نگرانی و حیرت و تردید خواهد بود و پیوسته در شک و تردید می باشد. و این عذاب دنیاست و در جهان برزخ و سرای آخرت نیز زندگی تنگی خواهد داشت. چون زندگی تنگ به  طور مطلق ذکر شده است و به امری مقید نشده است.

و خداوند متعال می فرماید: «وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ» (سجده: ۲۲) «و چه کسی ستمکار‌تر از آن کسی است ‌که به آیات پروردگارش پند داده شود، آنگاه از آن اعراض کند؟ بی‌گمان ما از مجرمان انتقام خواهیم گرفت».

اینکه خداوند متعال می فرماید: «وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا» یعنی کسی ستمکارتر از فردی نیست که الله متعال با آیاتش او را پند داده و این آیات را برای او بیان نموده و واضح کرده است، اما پس از بیان و پند، آنها را رها نموده، انکار می کند و از آنها روی می گرداند و چنان آنها را به فراموشی می سپارد که گویا هرگز آنها را نمی شناسد.