اصطلاحات فقهاء در مذهب حنابله (۲)

• اصطلاح «عنه»:

مراد امام احمد بن حنبل می‌باشد.

• اصطلاح «نصاً»:

مراد روایتی می‌باشد که به طرف امام احمد منسوب است.

• اصطلاح «المذهب کذا»:

فقهاء و شاگردان امام احمد، این اصطلاح را در مسائلی که به نص و یا اشاره‌ی خود امام می‌باشد استفاده می‌کنند. و نیز در مسائلی که صاحبان مذهب، از قول و تعلیل امام مذهب، تخریج و استنباط نموده‌اند، نیز استعمال می‌کنند.

• اصطلاح «علی الأصح» یا «الصحیح» یا «الظاهر» یا «الأظهر» یا «المشهور» یا «الأشهر» یا «الأقوی» یا «الأقیس»:

این اصطلاحات، یا بیانگر اقوال امام احمد است و یا بیانگر اقوال برخی از شاگردان وی. ابن حمدان می‌گوید: «… اصطلاحات «الاصح»، «الأشهر» و… یا دالّ بر اقوال امام احمد می‌باشد، و یا دالّ بر اقوال شاگردان امام. و این «صحّت» و «شهرت» و «ظاهر بودن» و… یا در نقل است و یا در دلیل و یا در نزد قائل (گوینده‌ی اقوال آن‌ها، بدین اوصاف متّصف گشته است).»[۱]

• اصطلاح «قیل» (گفته شده که…):

این اصطلاح، یا بیانگر روایتی است که به طور «ایماء و اشاره» نقل شده، و یا بیانگر وجهی از وجوه و یا تخریجی از تخریجات و یا احتمالی از احتمالات می‌باشد.[۲]

• اصطلاح «الروایه»:

این روایت، گاهی اوقات یا به طور «نص» است و یا اشاره (البته از طرف امام)، و یا آن روایت، تخریجی از شاگردان واصحاب مذهب به شمار می‌آید.

• هر یک از اصحاب مذهب حنابله که «هذه المسأله روایه واحده» گویند، مرادشان «نصّ امام احمد» می‌باشد.
• هرگاه کسی از فقهای حنابله، «فیها روایتان» [در این مسئله دو روایت است] گوید، مراد از این دو روایت، یکی آن است که به نص(خود امام باشد) و روایت دیگر به «ایماء و اشاره» و یا تخریج از نص دیگر (امام) باشد.
• هرگاه کسی از فقهاء «فیها و جهان» گوید، مراد این است که در این مسئله، نصی از امام احمد موجود نمی‌باشد، بلکه دو وجه از وجوه شاگردان وی موجود است.

[۱]– صفه الفتوی ( ص ۱۱۳، ۱۱۴ ) و الانصاف (۱۲/۳۶۶)

[۲]– همان