ارکان نماز

ارکان نماز عبارتند از: ایستادن، برای کسی که توانایی داشته باشد، الله اکبر تحریم، خواندن سوره‏ی فاتحه، رکوع، اعتدال، سجده و بلند شدن از آن، نشستن میان سجده‏ها، طمأنینه(یعنی مکث کردن در هر رکن)، تشهد پایانی و نشستن در آن، سلام دادن و ترتیب میان این ارکان. در مورد صلوات فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و سلم اختلاف هست، برخی می‏گویند جزء ارکان و گروهی دیگر می‏گویند سنت است.

و بر رکن بودن قیام در نماز این آیه دلالت دارد که می‏فرماید:

﴿حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰهِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِینَ ٢٣٨﴾ [البقره: ۲۳۸].

«در انجام نمازها و (به ویژه) نماز میانه (یعنی عصر، کوشا باشید و) محافظت ورزید و فروتنانه برای خدا بپا خیزید (و با خشوع و خضوع، در برابر دیدگان خود، هیبت و عظمت خدا را مجسّم دارید)».

و حدیث عمران بن حصین که گفت بیماری بواسیر داشتم پس درباره‏ی نحوه‏ی نماز خواندنم از پیامبر پرسیدم، ایشان فرمود:

«صَلِّ قَائِمًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبٍ». [رواه البخاری].

«ایستاده نماز بخوان،اگر نتوانستی، نشسته بخوان و اگر نتوانستی بر پهلو نماز بخوان». [بخاری آن را روایت کرده است].

دلیل کیفیت نماز و بعضی از ارکانش حدیث ابوهریره است که گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم به مسجد آمد و به دنبال او مردی داخل مسجد شد و شروع به نماز خواندن کرد، سپس پیش پیامبر آمد و به او سلام کرد، پیامبر صلی الله علیه و سلم به‏ او جواب داد و فرمود:

«إِرْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّکَ لَمْ تُصَلِّ فَرَجَعَ یُصَلِّی کَمَا صَلَّى ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِیِّ  صلی الله علیه و سلم فَقَالَ ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّکَ لَمْ تُصَلِّ ثَلَاثًا فَقَالَ وَالَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مَا أُحْسِنُ غَیْرَهُ فَعَلِّمْنِی فَقَالَ إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاهِ فَکَبِّرْ ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَیَسَّرَ مَعَکَ مِنْ الْقُرْآنِ ثُمَّ ارْکَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاکِعًا ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْدِلَ قَائِمًا ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا وَافْعَلْ ذَلِکَ فِی صَلَاتِکَ کُلِّهَا». [متفق علیه].

«برگرد و نمازت را دوباره بخوان، آن مرد برگشت و دوباره مثل بار اول نماز خواند، سپس پیش پیامبر صلی الله علیه و سلم برگشت و سلام کرد، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: برگرد و نمازت را دوباره بخوان، تا سه بار مرد برگشت، این بار گفت: سوگند به کسی که تو را فرستاده است از این بهتر نمی‏دانم، به من یاد بده، فرمود: وقتی خواستی نماز بخوانی الله اکبر بگو، سپس آن مقدار از قرآن که برایت ممکن است بخوان، سپس با آرامش به رکوع برو سپس بلند شو تا کاملاً راست شوی، سپس سجده کن تا در آن حالت آرام گیری، بعد سرت را بلند کن و بنشین به طوری که از نشستن‏ات مطمئن شوی، سپس سجده کن تا اینکه در سجده آرام گیری، سپس این ارکان را در هر رکعتی به جا بیاور». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

یا حدیث:

«إن رسول ‏الله صلی الله علیه و سلم إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلاَهِ یُکَبِّرُ حِینَ یَقُومُ، ثُمَّ یُکَبِّرُ حِینَ یَرْکَعُ، ثُمَّ یَقُولُ سَمِعَ اللَّهُ لَمِنْ حَمِدَهُ. حِینَ یَرْفَعُ صُلْبَهُ مِنَ الرَّکْعَهِ، ثُمَّ یَقُولُ وَهُوَ قَائِمٌ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ ثُمَّ یُکَبِّرُ حِینَ یَهْوِی، ثُمَّ یُکَبِّرُ حِینَ یَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ یُکَبِّرُ حِینَ یَسْجُدُ، ثُمَّ یُکَبِّرُ حِینَ یَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ یَفْعَلُ ذَلِکَ فِى الصَّلاَهِ کُلِّهَا حَتَّى یَقْضِیَهَا، وَیُکَبِّرُ حِینَ یَقُومُ مِنَ الثِّنْتَیْنِ بَعْدَ الْجُلُوسِ».

«پیامبر صلی الله علیه و سلم وقتی که می‌خواست نماز بخواند، هنگامی که می‌ایستاد می‌فرمود: الله اکبر، سپس وقتی به رکوع می‌رفت، الله اکبر می‌گفت و هنگام بلند شدن از رکوع می‌فرمود: « سَمِعَ اللَّهُ لَمِنْ حَمِدَهُ» و وقتی راست می‌ایستاد می‌فرمود: رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ. سپس وقتی به سجده می‏رفت می‌فرمود: الله اکبر، و وقتی سرش را از سجده بلند می‌کرد الله اکبر می‏گفت و وقتی دوباره به سجده می‌رفت می‌فرمود: الله اکبر و وقتی سرش را بلند می‌کرد می‌فرمود الله اکبر سپس این کار را تا پایان نمازش انجام می‌داد و پس از تشهد اول، هنگام بلند شدن برای رکعت سوم دوباره الله اکبر می‌گفت».

در حدیث دیگر‏ی می‏فرماید:

«صَلُّوا کَمَا رَأَیْتُمُونِی أُصَلِّی». [رواه البخاری].

«نماز بخوانید آن گونه که من نماز می‌خوانم». [بخاری آن را روایت کرده است].

پیامبر صلی الله علیه و سلم در مورد طمأنینه می‏فرماید:

«صلى رسول الله صلی الله علیه و سلم بأصحابه ثم جلس فی طائفه منهم فدخل رجل فقام یصلی فجعل یرکع وینقر فی سجوده فقال النبی صلی الله علیه و سلم: أترون هذا من مات على هذا مات على غیر مله محمد ینقر صلاته کما ینقر الغراب الدم إنما مثل الذی یرکع وینقر فی سجوده کالجائع لا یأکل إلا التمره والتمرتین فماذا تغنیان عنه». [رواه إبن خزیمه].

«پیامبر صلی الله علیه و سلم برای اصحابش نماز خواند، سپس میان گروهی از آنها نشست، مردی وارد شد و نماز خواند، شروع کرد به رکوع و سجده بردن اما مانند کلاغ به زمین نوک می‏زد، پیامبر فرمود: آیا این را می‏بینید؟ اگر بر این حال بمیرد، از امت محمد نیست! نمازش را همانند کلاغی که بر زمین نوک می‏زند می‏خواند، مثال کسی که اینگونه نماز می‏خواند مانند کسی است که خیلی گرسنه باشد اما دو یا سه دانه خرما بخورد، آیا نفعی به حالش می‏بخشد؟!». [ابن خزیمه آن را روایت کرده است].

آیه‏ی ۵۶ سوره‏ی احزاب به صلوات فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و سلم اشاره می‏فرماید:

﴿إِنَّ ٱللَّهَ وَمَلَٰٓئِکَتَهُۥ یُصَلُّونَ عَلَى ٱلنَّبِیِّۚ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَیۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِیمًا۵۶﴾ [الأحزاب: ۵۷].

«خداوند و فرشتگانش بر پیغمبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! شما هم بر او درود بفرستید و چنان که باید سلام بگویید». ‏

و حدیث ابی مسعود انصاری که می‏فرماید:

«أَتَانَا رسول‏الله صلی الله علیه و سلم وَنَحْنُ فِی مَجْلِسِ سَعْدِ بْنِ عُبَادَهَ فَقَالَ لَهُ بَشِیرُ بْنُ سَعْدٍ: أَمَرَنَا اللَّهُ تَعَالَى أَنَّ نُصَلِّیَ عَلَیْکَ یَا رسول‏الله! فَکَیْفَ نُصَلِّی عَلَیْکَ؟ قَالَ: فَسَکَتَ رسولُ‏الله صلی الله علیه و سلم حَتَّى تَمَنَّیْنَا أَنَّهُ لَمْ یَسْأَلْهُ ثُمَّ قَالَ رسول‏الله صلی الله علیه و سلم: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ فِی الْعَالَمِینَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَالسَّلَامُ قَدْ عَلِمْتُمْ».  [رواه مسلم].

«در حالی که در مجلس سعد بن عباده نشسته بودیم رسول خدا پیش ما آمد، بشیر بن سعد خطاب به ایشان گفت: خداوند به ما دستور داده که بر شما صلوات بفرستیم، این دستور را با چه الفاظی به جا آوریم؟ روای می‏گوید: حضرت صلی الله علیه و سلم سکوت اختیار کردند، در دل خود گفتیم ای کاش بشیر چنین سؤالی نمی‏پرسید، سپس پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: بگویید: خداوندا! بر محمد و آل ‏محمد صلوات بفرست همچنانکه بر آل ابراهیم صلوات فرستادی. خداوندا! به محمد و آل محمد برکت عطا فرما همچنانکه به آل ابراهیم برکت داده‌ای. همانا تو در هر حالی بسیار ستوده و باعظمتی، سلام را هم که قبلاً یاد گرفته‏اید». [مسلم آن را روایت کرده است].

در حدیث کعب بن عجزه آمده است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و سلم بر ما وارد شد، عرض کردیم کیفیت سلام بر شما را می‏دانیم اما چگونه صلوات بفرستیم ایشان فرمود، بگویید:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ». [متفق علیه].

«خداوندا! بر محمد و آل محمد صلوات بفرست همچنانکه بر آل ابراهیم صلوات فرستادی به تحقیق تو در هر حالی بسیار ستوده و باعظمتی، خداوندا! به محمد و آل محمد برکت عطا فرما همچنانکه به آل ابراهیم برکت داده‌ای همانا تو در هر حالی بسیار ستوده و باعظمتی». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

در روایت دیگری از بخاری آمده است که کعب بن عجزه به عبدالرحمن بن أبی لیلی گفت:

«أَلَا أُهْدِی لَکَ هَدِیَّهً سَمِعْتُهَا مِنْ النَّبِیِّ صلی الله علیه و سلم فَقُلْتُ: بَلَى فَأَهْدِهَا لِی فَقَالَ: سَأَلْنَا رسول‏الله صلی الله علیه و سلم فَقُلْنَا یَا رسول‏الله کَیْفَ الصَّلَاهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلَّمَنَا کَیْفَ نُسَلِّمُ عَلَیْکُمْ قَالَ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ».

«آیا می‏خواهی هدیه‏ای را که از رسول خدا صلی الله علیه و سلم شنیدم به تو تقدیم کنم؟ گفتم: بله. گفت: از رسول خدا پرسیدیم چگونه بر تو صلوات بفرستیم، خداوند به ما یاد داده که چگونه سلام بفرستیم.

حضرت صلی الله علیه و سلم فرمود: بگویید: خداوندا! بر محمد و آل محمد صلوات بفرست همچنانکه بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادی به تحقیق تو در هر حالی بسیار ستوده و باعظمتی، خداوندا، به محمد و آل محمد برکت عطا فرما همچنانکه به ابراهیم و آل ابراهیم برکت داده‌ای همانا تو در هر حالی بسیار ستوده و باعظمتی».

بنا به این دلایل برخی از بزرگان علم می‏گویند: در تشهد آخر صلوات فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و سلم واجب است، و ترک آن نماز را باطل می‏سازد.