اذکار صبح و شام (۴)

عَنْ أَنَسِ بْنَ مَالِکٍ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم لِفَاطِمَهَ: «مَا یَمْنَعُکِ أَنْ تَسْمَعِی مَا أُوصِیکِ بِهِ أَنْ تَقُولِی إِذَا أَصْبَحْتِ، وَإِذَا أَمْسَیْتِ: یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ، أَصْلِحْ لِی شَأْنِی کُلَّهُ، وَلَا تَکِلْنِی إِلَى نَفْسِی طَرَفَهَ عَیْنٍ».^[۱]

انس بن مالک رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم به فاطمه رضی الله عنها فرمود: «از شنیدن آنچه تو را به آن سفارش می‌نمایم سر باز نزن که هر بامداد و شامگاه بگویی: “ای همیشه زنده و پاینده! به وسیله‌ی رحمتت تو را به فریاد می‌خوانم، تمام امورم را اصلاح فرما و یک چشم به هم زدن مرا به خودم واگذار نفرما”».

عَنْ أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ رضی الله عنه أَنَّهُ کَانَ لَهُ جُرْنٌ مِنْ تَمْرٍ، فَکَانَ یَنْقُصُ، فَحَرَسَهُ ذَاتَ لَیْلَهٍ، فَإِذَا هُوَ بِدَابَّهٍ شِبْهِ الْغُلَامِ الْمُحْتَلِمِ، فَسَلَّمَ عَلَیْهِ، فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ، فَقَالَ: مَا أَنْتَ، جِنِّیٌّ أَمْ إِنْسِیٌّ؟ قَالَ: لَا بَلْ جِنِّیٌّ… –وَفِیهِ- قَالَ أُبَیِّ: فَمَا یُنْجِینَا مِنْکُمْ؟ قَالَ: هَذِهِ الْآیَهُ الَّتِی فِی سُورَهِ الْبَقَرَهِ: ﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَیُّ ٱلۡقَیُّومُۚ﴾ [البقره: ۲۵۵] مَنْ قَالَهَا حِینَ یُمْسِی أُجِیرَ مِنَّا حَتَّى یُصْبِحَ، وَمَنْ قَالَهَا حِینَ یُصْبِحُ أُجِیرَ مِنَّا حَتَّى یُمْسِیَ، فَلَمَّا أَصْبَحَ أَتَى رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وسلم فَذَکَرَ ذَلِکَ لَهُ فَقَالَ: «صَدَقَ الْخَبِیثُ».^[۲]

از اُبَی بن کعب رضی الله عنه روایت است که او انباری از خرما داشت، اما از آن کم می‌شد، شبی بر آن نگهبانی داد. حیوانی شبیه پسری نوجوان را مشاهده کرد. اُبَی به او سلام داد. او جواب سلامش را داد. اُبَی گفت: تو کیستی؟ جنی یا انسان؟ گفت: من جن هستم… ابی گفت: چه چیزی ما را از شما نجات می‌دهد؟ گفت: این آیه: ﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَیُّ ٱلۡقَیُّومُۚ﴾ [البقره: ۲۵۵] «الله [معبودِ راستین است؛] هیچ معبودی [به‌حق] جز او نیست؛ زندۀ پاینده [و قائم به ذات] است؛…» که در سوره‌ی بقره است. هر فردی که شب آن را بخواند، تا صبح از ما نجات می‌یابد و هرکسی‌که صبح آن را بخواند، تا شب از ما در امان می‌ماند. ابی صبح نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و ماجرا را بیان کرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «آن خبیث راست گفته است».

عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ رضی الله عنه عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم قَالَ: «مَنْ قَالَ فِی کُلِّ یَوْمٍ حِینَ یُصْبِحُ وَحِینَ یُمْسِی: حَسْبِیَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ، وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ، سَبْعَ مَرَّاتٍ، کَفَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ هَمَّهُ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ».^[۳]

ابودرداء رضی الله عنه روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «هرکس صبح و شام، هفت مرتبه بگوید: «حَسْبِیَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ، وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ»: «الله برای من کافی است. هیچ معبودی [به‌حق] جز او نیست؛ تنها بر او توکل کردم و او پروردگارِ عرش بزرگ است» الله هم و غم دنیا و آخرتش را کفایت می‌کند».

عَنْ ثَوبَانَ رضی الله عنه أَنَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم: «مَا مِنْ عَبْدٍ مُسْلِمٍ یَقُولُ حِینَ یُصْبِحُ وَحِینَ یُمْسِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ: رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلَامِ دِینًا، وَبِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه وسلم نَبِیًّا، إِلَّا کَانَ حَقًّا عَلَى اللَّهِ أَنْ یُرْضِیَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ».^[۴]

ثوبان رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هر بنده مسلمانی که صبح و شام سه مرتبه بگوید: «رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلَامِ دِینًا، وَبِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه وسلم نَبِیًّا»: «به الله به عنوان پروردگار، و به اسلام به عنوان دین، و به محمد صلی الله علیه وسلم به عنوان فرستاده الله، راضی و خرسندم» بر الله است که روز قیامت او را راضی بگرداند».

عَنْ مُعَاذِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَصَابَنَا طَشٌّ وَظُلْمَهٌ، فَانْتَظَرْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم لِیُصَلِّیَ بِنَا، ثُمَّ ذَکَرَ کَلَامًا مَعْنَاهُ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم لِیُصَلِّیَ بِنَا، فَقَالَ: «قُلْ» فَقُلْتُ: مَا أَقُولُ؟، قَالَ: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ، وَالْمُعَوِّذَتَیْنِ حِینَ تُمْسِی، وَحِینَ تُصْبِحُ، ثَلَاثًا یَکْفِیکَ کُلَّ شَیْءٍ».^[۵]

معاذ بن عبدالله از پدرش نقل می‌کند که گفت: باران و تاریکی ما را فرا گرفت. ما منتظر رسول الله صلی الله علیه وسلم ماندیم تا با ما نماز بخواند. آن‌گاه رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد تا نماز بخواند. فرمود: «بگو». گفتم: چه بگویم؟ فرمود: «صبح و شام سه مرتبه قل هو الله احد و معوذتین (فلق و ناس) را بخوان از هر چیزی تو را کفایت می‌کند».

عَنْ أَبِی مَالِکٍ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم: «إِذَا أَصْبَحَ أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلْ: أَصْبَحْنَا وَأَصْبَحَ الْمُلْکُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذَا الْیَوْمِ فَتْحَهُ، وَنَصْرَهُ، وَنُورَهُ، وَبَرَکَتَهُ، وَهُدَاهُ، وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا فِیهِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهُ، ثُمَّ إِذَا أَمْسَى فَلْیَقُلْ مِثْلَ ذَلِکَ».^[۶]

ابومالک رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هرگاه یکی از شما صبح کرد، بگوید: «ما و تمام جهانیان برای الله که پروردگار جهانیان است شب را به صبح رساندیم. یا الله! من از تو خوبی امروز، یعنی فتح، پیروزی، نور، برکت و هدایتش را می‌خواهم. و از بدی آنچه امروز و پس از آن پیش می‌آید به تو پناه می‌برم». سپس شامگاه نیز چنین بگوید».

[۱]– صحیح؛ نسایی در سنن کبری حدیث شماره ۱۰۴۰۵ و مستدرک حاکم حدیث شماره ۲۰۰۰٫ السلسله الصحیحه آلبانی: ۲۲۷

[۲]– صحیح؛ مستدرک حاکم حدیث شماره ۲۰۶۴ و طبرانی در المعجم الکبیر جلد ۱حدیث شماره ۲۰۱

[۳]– صحیح؛ ابن سنی در عمل الیوم و اللیله حدیث شماره ۷۱ و زاد المعاد (۲/۳۷۶)

[۴]– حسن؛ مسند احمد حدیث شماره ۲۳۴۹۹ و ابوداود حدیث شماره ۵۰۷۲ با لفظ احمد

[۵]– حسن؛ ترمذی حدیث شماره ۳۵۷۵ و نسایی حدیث شماره ۵۴۲۸ با لفظ نسایی

[۶]– حسن؛ ابوداود حدیث شماره ۵۰۸۴