اختلاف در مورد وجوب و سنت برخی از افعال و اقول نماز

در مورد جمله‏ی «سمع الله لـمن حمده، ربنا ولک الحمد» نسبت به امام و مأموم اختلاف است و همچنین در مورد جمله‏ی «ربنا ولک الحمد» نسبت به مأموم و تکرار جمله‏ی «سبحان ربی العظیم» و «سبحان ربی الاعلی» در رکوع و سجده و تکبیر انتقال از یک رکن به رکن دیگر و تشهد اول اختلاف وجود دارد، گروهی می‏گویند: اینها واجبند، و برخی قائل به مندوب بودن آنها هستند.

به جمله‏ی: «سمع الله لمن حمده، ربنا ولک الحمد» این حدیث ابوهریره اشاره دارد که گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم هرگاه از رکوع برمی‏خاست می‏فرمود: «سمع الله لـمن حمده» و وقتی کاملاً بلند می‏شد می‏فرمود: «ربنا ولک الحمد». [متفق علیه].

یا حدیث: «إذا قال الإمام «سمع الله لمن حمده»،  فقولوا: اللهم ربنا لک الحمد، فإنه من وافق قول الـملائکه غفر له ما تقدم من ذنبه». [متفق علیه].

«هرگاه امام گفت: «سمع الله لـمن حمده»، شما بگویید: «أللهم ربنا لک الحمد» چون هرگاه سخن کسی موافق و هماهنگ سخن فرشتگان باشد خداوند از گناهان گذشته‏ی آن فرد می‏گذرد».

در مورد تشهد حدیث ابن مسعود است که می‏گوید:

«کُنَّا إِذَا صَلَّیْنَا خَلْفَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و سلم قُلْنَا السَّلَامُ عَلَى جِبْرِیلَ وَمِیکَائِیلَ السَّلَامُ عَلَى فُلَانٍ وَفُلَانٍ فَالْتَفَتَ إِلَیْنَا رسول‏الله صلی الله علیه و سلم فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلَامُ فَإِذَا صَلَّى أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلْ التَّحِیَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّیِّبَاتُ السَّلَامُ عَلَیْکَ آیها النَّبِیُّ وَرَحْمَهُ اللَّهِ وَبَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ فَإِنَّکُمْ إِذَا قُلْتُمُوهَا أَصَابَتْ کُلَّ عَبْدٍ لِلَّهِ صَالِحٍ فِی السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ». [متفق علیه].

«وقتی پشت سر پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز می‏خواندیم در تشهد می‏گفتیم: سلام بر جبرئیل و میکائیل، سلام بر فلانی و فلانی. پیامبر صلی الله علیه و سلم رو به ما کرد و فرمود: هرگاه یکی از شما نماز خواند بگوید: تمام زنده‏باد گفتن‏ها و هر دعایی که با آن تعظیم خداوند متعال مقصود باشد و تمام پاکی‌ها فقط لایق خداوند متعال است، سلام، رحمت و برکات خدا بر تو باد ای پیامبر، سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا، (هرگاه این را بگویید تمام بندگان صالح خدا را در آسمان و زمین شامل می‏شود) شهادت می‌دهم که هیچ معبود بر حقی غیر از الله نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده‏ی اوست». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

یا حدیث ابن عباس که می‏فرماید: پیامبر صلی الله علیه و سلم به ما تشهد می‏آموخت همانگونه که قرآن را به ما می‏آموخت، می‏فرمود:

«التَّحِیَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّیِّبَاتُ السَّلَامُ عَلَیْکَ آیها النَّبِیُّ وَرَحْمَهُ اللَّهِ وَبَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ فَإِنَّکُمْ إِذَا قُلْتُمُوهَا أَصَابَتْ کُلَّ عَبْدٍ لِلَّهِ صَالِحٍ فِی السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ». [متفق علیه].

یا حدیث ابوموسی‏اشعری از رسول اکرم صلی الله علیه و سلم که می‏فرماید:

«وَإِذَا کَانَ عِنْدَ الْقَعْدَهِ فَلْیَکُنْ مِنْ أَوَّلِ قَوْلِ أَحَدِکُمْ التَّحِیَّاتُ الطَّیِّبَاتُ الصَّلَوَاتُ لِلَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ آیها النَّبِیُّ وَرَحْمَهُ اللَّهِ وَبَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ». [رواه البخاری].

«هرگاه کسی برای تشهد نشست بگوید: تحیات، پاکیها و صلوات فقط شایسته‏ی خداوند متعال است. سلام، رحمت و برکات خدا بر تو باد ای پیامبر، سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا، شهادت می‌دهم که هیچ معبود بر حقی غیر از الله نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده‏ی اوست».

اهل علم اتفاق دارند که همه‏ی این الفاظ درست هستند و هر کس یکی از آنها را در تحیات خواند پاداش می‏گیرد.

اساس اختلاف در وجوب تشهد حدیث ابن بحینه است که می‏گوید: پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز ظهر را با ما خواند، در دو رکعت اول تشهد نخواند و برخاست، مردم هم همراه ایشان بلند شدند، وقتی که نماز به پایان رسید مردم منتظر سلام دادن ایشان بودند، ولی ایشان قبل از سلام دو بار به سجده رفت سپس سلام داد. [بخاری آن را روایت کرده است].

گروهی که قائل به سنت بودن تشهد هستند، می‏گویند: اگر تشهد واجب بود رسول خدا صلی الله علیه و سلم بدان برمی‏گشت و تنها به سجده اکتفا نمی‏فرمود، حتی امام بخاری حدیث را در باب «کسی که تشهد اول را واجب نمی‏داند» روایت کرده است.

گروه دیگر که قائل به وجوب هستند به حدیثی دیگر که بخاری باز هم از ابن بحینه روایت می‏کند استناد می‏کنند که می‏گوید: با رسول خدا صلی الله علیه و سلم نماز ظهر را می‏خواندیم، در رکعت دوم برخاست هر چند می‏بایست تشهد بخواند، ولی در پایان نماز دو بار به سجده رفت.

اینکه ابن بحینه گفته است: می‏بایست تشهد بخواند، دال بر وجوب آن است. البته احتمال هر دو دیدگاه وجود دارد.