آیه تطهیر (۴)

ب) نهی: تا آنجا که می ‌فرماید: ﴿فَلاَ تَخْضَعْنَ بِالْقَوْل﴾. (الأحزاب: ۳۲).

«پس به گونه ‏اى هوس ‏انگیز سخن نگویید».

ج) امر: و در دنباله آن می ‌فرماید: ﴿وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلاَ تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ﴾. (الأحزاب: ۳۳).

«و در خانه ‏هاى خود بمانید، و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید».

سپس علت این توجیهات و رهنمودها و اوامر و نواهی را بیان می ‌کند و می ‌فرماید: ﴿إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ﴾. (الأحزاب: ۳۳).

«خداوند فقط مى ‏خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد». سپس در ادامه می‌ فرماید: ﴿وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَه﴾. (الأحزاب: ۳۴).

«آنچه را در خانه ‏هاى شما از آیات خداوند و حکمت و دانش خوانده مى ‏شود یاد کنید».

بنابر این احتمال دارد که مخاطب, آن اوامر را اطاعت کند و احتمال دارد که نافرمانی کند؛ از این ‌رو خداوند او را از نافرمانی بر حذر می ‌دارد و به فرمانبرداری تشویق می‌ نماید. بنابر این اراده در این آیه، اراده تشریعی است؛ یعنی خداوند به آنچه دوست داشته و پسندیده امر نموده است. این بدین معنا ست که مخاطبان آیـه ـ که زنان پیامبر صلى الله علیه وسلم هستند ـ باید بکوشند تا اراده الهی مبنی بر پاک کردن خانه ‌ای که بدان منتسب هستند و همچنین اراده الهی مبنی بر دور کردن پلیدی از آنان، را محقق سازند و گرنه طلاق بگیرند و از آن خانه دور شوند. ﴿فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً﴾. (الأحزاب: ۲۸).

«بیایید با هدیه ‏اى شما را بهره ‏مند سازم و شما را بطرز نیکویى رها سازم!».

و بعد از گرفتن طلاق هر چه می ‌کنند به خودشان مربوط است، چون دیگر به این خانه منسوب نیستند؛ خانه ‌ای که خداوند دوست دارد جایگا هش را بالا ببرد. و اگر در این خانه بمانند و کاری انجام دهند که به حیثیت و آوازه این خانه پاک لطمه وارد کند، عذابشان چند برابر خواهد بود. این برای آن است تا مخاطب یعنی همسران پیامبر همیشه بیدار و مواظب باشند تا خواست الهی را محقق نمایند. و اگر خواست و اراده ‌ای که در آیه مذکور بیان شده تکوینی و قطعی باشد این معنی تحقق نمی یابد. بنابر این خداوند هم از مخالفت نهی کرده و هم به فرمان ‌برداری امر نموده و اراده و خواست او ثمره ‌ای است که از آن بر می ‌آید؛ آنجا که می ‌فرماید: ﴿وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلاَ تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً﴾. (الأحزاب: ۳۳).

«و در خانه ‏هاى خود بمانید، و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید; خداوند فقط مى ‏خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد».

هر کس اراده موجود در این آیه را بر اراده تکوینی و تقدیری حمل کند آن گونه است که خداوند می ‌فرماید: ﴿إِن یَتَّبِعُونَ إلاَّ الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لاَ یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً﴾. (النجم: ۲۸).

«تنها از گمان بى ‏پایه پیروى مى ‏کنند با اینکه «گمان‏» هرگز انسان را از حق بى ‏نیاز نمى ‏کند!».

عقیده چیزی است که باید مبنا و اساس آن، امور قطعی و مسلم باشند و نمی ‌توان بنای عقیده را براساس گمان و تخمین برافراشت بنابر این نمی ‌توان آن را به عصمت تفسیر کرد مگر آنکه بگوییم به طور قطعی در اینجا اراده تکوینی منظور است نه تشریعی، و دلیلی هم وجود ندارد که ثابت نماید به طور قطع در این آیه، اراده تکوینی مورد نظر است. بلکه گمان راجحی هم نیست با اینکه گمان راجح در امور عقیده به اتفاق همه صلاحیت دلیل بودن را ندارد. و این گونه روشن می ‌گردد که دلالت آیه بر عصمت احتمالی است که بر پایه احتمالی دیگر قرار دارد و از این ‌رو قابل استدلال نیست.

معنی آیه چیست؟

شاید کسی بپرسد مفهوم و منظوری که آیه بدان اشاره دارد چیست؟

در جواب می ‌گوییم: خداوند در آن آیه همسران پیامبر صلى الله علیه وسلم را راهنمایی می ‌کند که از همه آنچه که مناسب با جایگاه خانه پیامبر صلى الله علیه وسلم نیست اجتناب کنند. و از آنجا که آنها به این خانه که خانه بزرگترین پیامبر صلى الله علیه وسلم و آخرین و پاکترین پیامبران است منسوب هستند باید اهمیت این منتسب بودن و اهمیت جایگا هی که خداوند آنها را در آن قرار داده، درک کنند. و نیز پاکی ‌ای را که خدا برای آنها می ‌خواهد و دوست دارد بدان متصف باشند، دریابند. از این ‌رو خداوند زنان پیامبر صلى الله علیه وسلم را از خواستن زینت و مخارجی که زنان دیگر از شوهرانشان می ‌خواهند نهی کرده و بیان می دارد هر کسی از ایشان گناهی آشکار انجام دهد، عذابش دو چندان خواهد بود. جمله شرطیه وقوع شرط را اقتضا نمی‌ کند. مانند آنکه کسی به فرزندش بگوید: «اگر مردود شوی تو را می‌زنم» که هدف ترساندن اوست تا مردود نشود. از این ‌رو خداوند خطاب به پیامبرش می ‌فرماید: ﴿لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِین﴾. (الزمر: ۶۵).

«اگر مشرک شوى، تمام اعمالت تباه مى ‏شود و از زیانکاران خواهى بود!».

اما ایشان صلى الله علیه وسلم شرک نورزید و عملش نابود نگردید. همچنین در جای دیگری خطاب به او می ‌فرماید: ﴿فَإِن کُنتَ فِی شَکٍّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَیْکَ فَاسْأَلِ الَّذِینَ یَقْرَؤُونَ الْکِتَابَ مِن قَبْلِک﴾. (یونس: ۹۴).

«و اگر در آنچه بر تو نازل کرده ‏ایم تردیدى دارى، از کسانى که پیش از تو کتاب آسمانى را مى ‏خواندند بپرس».

و حال آنکه پیامبر صلى الله علیه وسلم شک نکرد و از کسی هم نپرسید. و همین طور است فرموده پروردگار به امهات المومنین که خطاب به آنان می ‌فرماید: ﴿یَا نِسَاء النَّبِیِّ مَن یَأْتِ مِنکُنَّ بِفَاحِشَهٍ مُّبَیِّنَهٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ﴾. (الأحزاب: ۳۰).

«اى همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشى مرتکب شود، عذاب او دو چندان خواهد بود».

و هیچ کس از آنها مرتکب کار زشتی نشد و عذاب دو چندان برایش مقدر نگشت، بلکه برعکس این اتفاق افتاد آن گونه که به زودی توضیح خواهیم داد. همچنین نهی کردن از چیزی مستلزم تحقق یافتن  آنچه از آن نهی شده (منهی عنه) نیست، همان طور که خداوند متعال می ‌فرماید: ﴿یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیماً حَکِیما﴾. (الأحزاب: ۱).

«اى پیامبر! تقواى الهى پیشه کن و از کافران و منافقان اطاعت مکن که خداوند عالم و حکیم است». و این در آغاز سوره‌ای است که خداوند در آن همسران پیامبرش را مورد خطاب قرار داده و فرمود: «فلا تخضعن بالقول»: «صداهایتان را نرم نکنید». و بعد می ‌فرماید: ﴿وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلاَ تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَه﴾. (الأحزاب: ۳۳).

«و در خانه ‏هاى خود بمانید، و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید».