آیا حدیثی که می گوید: هرکس شب و روز جمعه بمیرد، عذاب قبر نمی بیند؛ صحیح است؟

پرسش:

در کتاب احکام جنایز محمد ناصر الدین البانی صاحب در صفحه ۳۹ این چنین آمده:

سوم: مردن در شب جمعه یا روز آن : رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:

«مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَمُوتُ یَوْمَ الْجُمُعَهِ أَوْ لَیْلَهَ الْجُمُعَهِ إِلاَّ وَقَاهُ اللَّهُ فِتْنَهَ الْقَبْرِ». احمد و ترمذی

ترجمه: هر مسلمانی که روز جمعه یا شب جمعه فوت کند، خداوند از عذاب قبر نجاتش می دهد.

پس وقتی که از عذاب قبر نجات میاید سوال این است که سوال و جواب هم از او نخواهد شد.

پاسخ:

الحمدلله،

قبلا نیز گفته شد که:

اولا برخی از علمای محدث این حدیث را ضعیف می دانند و لذا چون حدیث ضعیف است قابل استناد نیز نمی باشد. و لذا گفته اند کسی که در شب و روز جمعه فوت کند مشمول حکم نمی شود یعنی مشمول کسانی نمی شود که در قبر عذاب داده نمی شوند.

حدیث چنین است:

«مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَمُوتُ یَوْمَ الْجُمُعَهِ أَوْ لَیْلَهَ الْجُمُعَهِ إِلاَّ وَقَاهُ اللَّهُ فِتْنَهَ الْقَبْرِ». احمد و ترمذی

یعنی: هر مسلمانی که روز جمعه یا شب جمعه فوت کند، خداوند از عذاب قبر نجاتش می دهد.

علت ضعیف بودن حدیث چنین است:

۱- در سلسله ی راویان این حدیث، فردی بنام ” ربیعه بن سیف” وجود دارد که امام بخاری در مورد او گفته: او دارای چند حدیث منکر است. و ابن حبان گفته که او زیاد دچار اشتباه می شود. (مصدر: تهذیب الکمال-‏۶/۱۵۸‏)

۲- حافظ ابن حجرعسقلانی محدث مشهور و شارح صحیح بخاری در مورد این حدیث می گوید: “اسناد حدیث ضعیف است.” (مصدر: فتح الباری لابن حجر : ۳/۲۹۷)

و باز می گوید: “والحدیث الذی أشار إلیه [ یعنی: ابن الْمُنَیِّر ] أخرجه الترمذی من حدیث عبد الله بن عمرو- رضی الله عنهما- مرفوعًا: “ما من مسلم یموت یوم الجمعه أو لیله الجمعه إلا وقاه الله فتنه القبر”، وفی إسناده ضعف، وأخرجه أبو یعلى من حدیث أنس –رضی الله عنه- نحوه وإسناده أضعف.” اهـ (فتح الباری ۳/۲۵۳)

یعنی: و حدیثی که (بخاری) به آن اشاره کرده ، (یعنی روایت ابن منیر) ترمذی آنرا از حدیث عبدالله ابن عمرو بن عاص رضی الله عنهما بصورت مرفوع روایت کرده : ” هر مسلمانی که روز جمعه یا شب جمعه فوت کند، خداوند از عذاب قبر نجاتش می دهد .”، ولی در اسناد آن ضعفی وجود دارد، همچنین ابویعلی نیز آنرا از حدیث انس رضی الله عنه آورده است که اسناد آن ضعیف تر است.

۳- مبارکفوری در شرح خود بر جامع ترمذی نوشته: “حدیث به دلیل انقطاعی که دارد ضعیف است.” (مصدر: تحفه الأحوذی: ۳/۵۲۴)

۴- أحمد شاکر محدث مشهور در تعلیقاتش بر مسند امام احمد گفته: “اسناد آن ضعیف است.” (مصدر: مسند أحمد: ۱۰/۸۷)

۵- امام طحاوی از علمای برجسته ی حنفیه در کتاب “مشکل الآثار” گفته: “حدیث فضل مردن در روز جمعه منقطع الاسناد است.” سپس می گوید: ” پس دریافتیم که اسناد این حدیث فاسد است.” (مشکل الآثار ۱/۲۵۳ طبعه شعیب ).

فقط شیخ البانی در “صحیح ترمذی” گفته که این حدیث بنا به مجموع طرق آن، از رتبه ی ضعیف به رتبه ی حسن ارتقا می یابد. یعنی (حسن لغیره است.)

ولی باید بدانیم که حدیث حسن لغیره در حقیقت حدیث ضعیفی است که به دلیل کثرت طرق آن برخی از علما آنرا حسن دانسته اند ولی باید در نظر داشت که تمام آن طرق ضعیف هستند.

بنابراین با توجه به اینکه اکثر محققین و علما حدیث را ضعیف می دانند، لذا حدیث مذکور قابل حجت و استناد نیست و نمی توان ادعا نمود که هرکس در شب و روز جمعه فوت کند از عذاب قبر رهایی می یابد. و ما قبلا این مطلب را گفته بودیم.

دوما: به فرض اینکه حدیث ضعیف هم نباشد، ربطی به سوال و جواب در قبر ندارد و چنین برداشتی از حدیث صحیح نیست که هرکس در قبر عذاب داده نشود پس از او سوال و جوابی نمی شود، زیرا این دو مقوله جدا هستند. شیخین از انس بن مالک رضی الله عنه روایت می کند که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ وَتَوَلَّى عَنْهُ أَصْحَابُهُ وَإِنَّهُ لَیَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ أَتَاهُ مَلَکَانِ فَیُقْعِدَانِهِ فَیَقُولَانِ مَا کُنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ فَیُقَالُ لَهُ انْظُرْ إِلَى مَقْعَدِکَ مِنْ النَّارِ قَدْ أَبْدَلَکَ اللَّهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنْ الْجَنَّهِ فَیَرَاهُمَا جَمِیعًا» «هنگامی که فردی دفن می شود و دوستانش او را رها می کنند، او صدای پاهای تشییع کنندگان را می شنود (مردگان فقط وقت تشیع جنازه صدای پای تشییع کنندگان را می شنوند)؛ آنگاه دو ملائکه پیش او می آیند و او را نشانده و به او می گویند: در مورد این مرد (به محمد صلی الله علیه وسلم اشاره دارند) چه می‌گویی؟ اگر اهل ایمان باشد می گوید: شهادت میدهم که او بنده و رسول خداست. به او گفته می شود: به جایگاهت در دوزخ بنگر که خداوند آن را برایت به جایگاهی در بهشت تبدیل نمود. پس هردو جایگاه را با هم می بیند.» صحیح بخاری (۱۳۷۴) ، ومسلم (۲۸۷۰)

بنابراین هرکسی در داخل قبر مورد سوال و جواب قرار می گیرد و اگر اهل ایمان باشد، قبر برای او بمانند باغی از باغهای جنت و اگر اهل نجات نباشد، قبر برایش بمانند گودالی از جهنم خواهد شد والعیاذبالله.

والله اعلم
وصلی الله وسلم علی محمد وعلى آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلى یوم الدین