آداب نصیحت (۲)

از جمله آداب نصیحت مواردی بیان می‌شود که بعضی از آن‌ها مربوط به نصیحت کننده و بعضی دیگر مربوط به نصیحت شونده می‌باشد:

آداب مربوط به فرد نصیحت کننده:

اخلاص:

فرد ناصح نباید از نصیحت کردن هدف ابراز برتری علمی خود و یا شکست دادن فرد نصیحت شونده را داشته و طرف مقابل را رسوا سازد، بلکه هدفش از نصیحت کردن باید اصلاح دیگران و جلب رضایت خداوند متعال باشد.

توجه به حکمت و موعظه و نیکو و ملایم:

سخن نیک کلید قلب‌ها است، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ٱدۡعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِٱلۡحِکۡمَهِ وَٱلۡمَوۡعِظَهِ ٱلۡحَسَنَهِۖ وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِی هِیَ أَحۡسَنُۚ﴾ [النحل: ۱۲۵] یعنی: «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه‏اى] که نیکوتر است مجادله نماى.»

عدم کتمان نصیحت:

فرد مسلمان می‌داند که نصیحت یکی از حقوقی است که باید آن را درباره‌ی برادر مسلمانش بجای آورد. مؤمن آینه‌ی برادرش است و او را نصیحت کرده، وی را از عیب‌هایش آگاه ساخته و روا نیست که آن‌ها را از وی پنهان دارد. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (حق المسلم على المسلم ست)

قیل: ما هن یا رسول الله؟ قال: (إذا لقیتَه فسلِّم علیه، وإذا دعاک فأجبْه، وإذا استنصحک فانصحْ له، وإذا عطس فحمد فشمِّته، وإذا مرض فَعُدْه (فزُرْه) وإذا مات فاتبعه (أی سِرْ فی جنازته) یعنی: « (حق مسلمان بر مسلمان شش چیز است). پرسیدند: آن‌ها کدامند یا رسول الله؟ فرمود: (هرگاه با او روبرو شدی سلام بگو، چون تو را دعوت کند، اجابتش کن، چون از تو پند خواهد، به او پند ده، چون عطسه زند و الحمد لله بگوید، بر او دعا کن، چون او مریض شد به عیادت او برو، چون بمیرد، به دنبال جنازه‌اش برو)». [مسلم]

نصیحت بطور پنهان صورت گیرد:

مسلمان فرد نصیحت شده را رسوا نمی‌سازد و او را با سخنان خود ناراحت نمی‌کند، چنانکه می‌گویند نصیحت کردن در ملاء عام بی‌آبرویی و پرده برداری از عیب دیگران است.

چه زیباست سخنان امام شافعی که می‌گوید:

هنگامی که پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌خواست یکی از حاضرین را نصیحت کند، می‌فرمود: این مردم را چه شده است که اینچنین می‌کنند، یا یکی از شما را چه شده که چنین کرده است. گویند: نصیحت خود گران است و آن به کوهی تبدیل نکنید و آن را به عنوان مجادله بیان نکنید و سخن حق تلخ است برای گفتن آن از سبکی بیان کمک بگیرید.

امانت در نصیحت:

موقع نصیحت کردن، فرد نصیحت شونده را فریب نداده و تحقیر نمی‌شود. بلکه دعوتگر قبل از نصیحت کردن با تلاش و کوشش از خود مایه گذاشته و نیک اندیشه می‌نماید. ولی درصورتیکه از پوشاندن و امانت داری فسادی حاصل شود باید مسائل را بیان نماید.

آداب فرد نصیحت شده:

با سینه ای گشاده و فراخ، و بدون ناراحتی یا دلخوری یا تکبر، نصیحت را بپذیرد. چنانکه گفته‌اند: نصیحت را هرطور که بود بپذیر ولی به بهترین وجه دیگران را نصیحت کن!

عدم اصرار بر چیزهای بیهوده:

گردن نهادن به حق فضیلت است و چنگ زدن به باطل رذالت و پستی است و فرد مسلمان باید تا حد ممکن از آن دوری کند، خداوند متعال در این باره می‌فرماید: ﴿وَإِذَا قِیلَ لَهُ ٱتَّقِ ٱللَّهَ أَخَذَتۡهُ ٱلۡعِزَّهُ بِٱلۡإِثۡمِۚ فَحَسۡبُهُۥ جَهَنَّمُۖ وَلَبِئۡسَ ٱلۡمِهَادُ ٢٠۶﴾ [البقره: ۲۰۶] یعنی: «و چون به او گفته شود از خدا پروا کن نخوت وى را به گناه کشاند، پس جهنم براى او بس است و چه بد بسترى است».

گرفتن نصیحت از مسلمان آگاه:

برای اینکه او را از عقل و حکمت خویش بهره مند می‌سازد. به همان میزان مسلمان از گرفتن نصیحت از بی‌خردان و گمراهان دوری می‌کند زیرا ضرر آن بیشتر از آن است که به حساب بیاید. از پیامبر صلى الله علیه وسلم روایت می‌کنند که فرمود: (من أراد أمرًا فشاور فیه امرءًا مسلمًا، وَفَّقَهُ الله لأرشد أموره) یعنی: «هرکس قصد کاری داشته باشد و در مورد آن با مرد مسلمانی مشورت نماید، خداوند او را در راست آمدن کارهایش موفق می‌سازد». [طبرانی]

تشکر از فرد ناصح:

بر نصیحت شده واجب است که از فرد نصیحت کننده تشکر نماید، چرا که کسی که از مردم تشکر نکند خداوند را هم شکر نمی‌کند.