آداب مربوط به فرد نصیحت کننده

اخلاص: فرد ناصح نباید از نصیحت کردن هدف ابراز برتری علمی خود و یا شکست دادن فرد نصیحت شونده را داشته و طرف مقابل را رسوا سازد، بلکه هدفش از نصیحت کردن باید اصلاح دیگران و جلب رضایت خداوند متعال باشد.

توجه به حکمت و موعظه و نیکو و ملایم: سخن نیک کلید قلب ها است، خداوند متعال می فرماید: {ادع إلى سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی أحسن} [نحل: ۱۲۵] یعنی: « با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه‏اى] که نیکوتر است مجادله نماى.»

عدم کتمان نصیحت: فرد مسلمان می داند که نصیحت یکی از حقوقی است که باید آن را درباره ی برادر مسلمانش بجای آورد. مؤمن آینه ی برادرش است و او را نصیحت کرده، وی را از عیب هایش آگاه ساخته و روا نیست که آن ها را از وی پنهان دارد. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (حق المسلم على المسلم ست)
قیل: ما هن یا رسول الله؟ قال: (إذا لقیتَه فسلِّم علیه، وإذا دعاک فأجبْه، وإذا استنصحک فانصحْ له، وإذا عطس فحمد فشمِّته، وإذا مرض فَعُدْه (فزُرْه) وإذا مات فاتبعه (أی سِرْ فی جنازته) یعنی: « “حق مسلمان بر مسلمان شش چیز است.” پرسیدند: آن ها کدامند یا رسول الله؟ فرمود: “هرگاه با او روبرو شدی سلام بگو، چون ترا دعوت کند، اجابتش کن، چون از تو پند خواهد، به او پند ده، چون عطسه زند و الحمد لله بگوید، بر او دعا کن، چون او مریض شد به عیادت او برو، چون بمیرد، به دنبال جنازه اش برو.”» [مسلم]

نصیحت بطور پنهان صورت گیرد: مسلمان فرد نصیحت شده را رسوا نمی سازد و او را با سخنان خود ناراحت نمی کند، چنانکه می گویند نصیحت کردن در ملاء عام بی آبرویی و پرده برداری از عیب دیگران است.

چه زیباست سخنان امام شافعی که می گوید:
تَغَمَّدَنی بنُصْحِــکَ فــی انفـــِرادِی
وجَنِّبْنِــی النصیحــهَ فِــی الجَمَاعهْ
فـإنَّ النُّصْــحَ بَیـْـن النــاسِ نـــوعٌ
مــن التـَّوْبیخ لا أَرْضَى اســتِمَـاعَه

معنی شعر:
«مرا با نصیحت خویش در تنهاییم بپوشان
و از نصیحت کردنم در بین مردم برحذر باش
نصیحت در میان جمع مردم یک نوع
ملامت باشد و من نمی خواهم بشنوم آن را.»

هنگامی که پیامبر صلى الله علیه وسلم می خواست یکی از حاضرین را نصیحت کند، می فرمود: این مردم را چه شده است که اینچنین می کنند، یا یکی از شما را چه شده که چنین کرده است. گویند: نصیحت خود گران است و آن به کوهی تبدیل نکنید و آن را به عنوان مجادله بیان نکنید و سخن حق تلخ است برای گفتن آن از سبکی بیان کمک بگیرید.

امانت در نصیحت: موقع نصیحت کردن، فرد نصیحت شونده را فریب نداده و تحقیر نمی شود. بلکه دعوتگر قبل از نصیحت کردن با تلاش و کوشش از خود مایه گذاشته و نیک اندیشه می نماید. ولی درصورتیکه از پوشاندن و امانت داری فسادی حاصل شود باید مسائل را بیان نماید.