آداب سفر (۳)

یک نفر را از میان خود به عنوان راهبر انتخاب نمایند:

عده ای که قصد سفر دارند یکی را از میان خود به عنوان رهبر انتخاب می‌کنند. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (إذا خرج ثلاثه فی سفر فلیؤمِّروا أحدهم) یعنی: «هرگاه سه نفر در سفری برآیند، باید یکنفر را بر خود امیر سازند.» [ابوداود و ترمذی]

دعای هنگام سوار شدن بر مرکب:

رسول الله صلى الله علیه وسلم هنگام سوار شدن بر شتر و خارج شدن بای مسافرت سه بار تکبیر می‌گفت، سپس می‌فرمود: (سبحان الذی سخر لنا هذا وما کنا له مقرنین وإنا إلى ربنا لمنقلبون. اللهم إنا نسألک فی سفرنا هذا البِرَّ والتقوى ومن العمل ما ترضى. اللهم هوِّن علینا سفرنا هذا، واطوِ عنَّا بُعْدَه. اللهم أنت الصاحب فی السفر، والخلیفه فی الأهل. اللهم إنی أعوذ بک من وَعْثَاء السفر، وکآبه المنظر، وسوء المنقلب فی المال والأهل) یعنی: «پاکیست ذاتی را که این را برای ما مسخر ساخته و ما بسوی پروردگار خود رجوع کننده‌ایم. بار خدایا ما در این سفر مان از تو نیکو کاری و تقوی و عملی را که می‌پسندی طلب می‌کنیم. بار خدایا این سفر مان را بر ما آسان کن و دوریش را بر ما کوتاه ساز، بار خدایا تو در سفر همراه و در خانواده سرپرستی. پروردگارا! ما از سختی سفر و منظره‌ی غم انگیز و بدی نظر بد در مال و خانواده و فرزند بتو پناه می‌جوییم.» [مسلم]

رعایت احساسات مسافران ناتوان و ضعیف:

خصوصاً اگر سفر با پای پیاده باشد باید مراعات ضعیفان را نموده و از آنان پیش نیافتد تا احساس ناتوانی ننمایند. گفته‌اند: فرد ناتوان امیر قافله است.

برخورد درست با وسیله‌ی سفر:

چنانچه مسافرت با چهارپا باشد، باید از سختگیری با آن و کارکشیدن زیادی و زدن آن برای شتاب دادن به حرکتش خودداری نماید. لازم است که با حیوانات با دلسوزی و مهربانی رفتار نموده و عجله از شیطان است. از قدیم گفته‌اند: (إن المنبتَّ لا أرضًا قطع، ولا ظهرًا أبقى) یعنی: «سوارکار شتابان نه مقصد رسیده و نه مرکبی برایش می‌ماند.»

مراعات آداب نشستن بر مرکب:

فرد مسلمان پایبند برخی آداب در هنگام سوار شدن بر وسایل حمل و نقل عمومی است، از جمله‌ی آن‌ها:

نگشودن پنجره یا در، بدون گرفتن اجازه از همسفران مجاور خود.

اگر غذایی را در جریان مسافرت صرف کند دیگران را نیز به آن دعوت نماید.

با صدای بلند صحبت شخصی نکند.

لازم است که جوانان بهترین جایگاه را برای افراد سالمند و بیماران و زنان نگاه دارند.

باید برای احترام به نظر و مزاج جمع و رعایت بهداشت و نظافت وسیله، از کشیدن سیگار، انداختن آب دهان یا پس مانده‌ی خوراکی‌هایش خودداری کند.

دعا و ذکر بیشتر: انسان مسلمان در مسافرت برای خود و دوستانش بیشتر دعا می‌کند چون دعای مسافر مستجاب است و بیشتر هم به ذکر خداوند می‌پردازد.

هرگاه در شهری پیاده شدند، می‌گوید: (سبحان الله) وقتی از سربالایی بالا می‌رود می‌گوید: (الله أکبر) [ابوداود]

هرگاه شب را دریافتند، بگوید: (یا أرض، ربی وربک الله، أعوذ بالله من شرِّک، وشر ما فیک، وشر ما خلق فیک، وشر ما یدب علیک، أعوذ بالله من أَسَدٍ وأَسْوَد، ومن الحیه والعقرب، ومن ساکن البلد، ومن والدٍ وما ولد) یعنی: «ای زمین پروردگار من وتو الله است، از شر تو و شر آنچه در تست و شر آنچه در تو آفریده شده و بر روی تو می‌خزد به خدا پناه می‌جویم، پناه می‌برم به خدا از شر شیر و سیاه (هر آنچه به نظر رسیده و هنوز شر از آن می‌رود) و مار و عقرب و ساکن شهر (جن) و پدر (ابلیس) و آنچه زاده (شیاطین).» [ابوداود و احمد]

وقتی در منزلی فرود آمدند می‌گوید: (أعوذ بکلمات الله التامات من شر ما خلق) یعنی: «پناه می‌جویم به کلمات تامه‌ی خدا از شر آنچه آفریده است.» [ترمذی و ابن ماجه]

وقتی به روستا یا آبادی نزدیک شده و درشرف وارد شدن به آن باشند، می‌گوید: (اللهم رب السماوات السبع وما أظللن، ورب الأراضین السبع وما أقللْن، ورب الشیاطین وما أضللن، ورب الریاح وما ذرین! أسألک خیر هذه القریه، وخیر أهلها، وخیر ما فیها، ونعوذ بک من شرها، وشر أهلها، وشر ما فیها) یعنی: «بارالها! پروردگار آسمان‌های هفتگانه و آنچه زیر آن‌ها قرار دارد، ای پروردگار زمین‌های هفتگانه و آنچه بر روی آن‌ها قرار دارد، و ای پروردگار شیطان‌ها و آنچه باعث گمراهی‌اش می‌شوند، و ای پروردگار بادها و آنچه آن را حرکت می‌دهند، ما از تو خیر این آبادی و خیر اهالی‌اش را مسئلت می‌نماییم و به تو پناه می‌جوییم از بدی آن و بدی اهالی آن و بدی آنچه در آن قرار دارد.» [نسائی]

اگر در حین سفر به سحر و نزدیکی‌های صبح برخوردند، بگوید: (سمعَ سامعٌ بحمد الله وحسنِ بَلائه علینا، ربنا صَاحِبْنا وأَفْضِل علینا، عائذًا بالله من النار) یعنی: «شنونده شنید که ما حمد خدا را و شکر نعمتش را و لطف او را بر ما بیان کردیم. پروردگارا! تو همراه ما باش و بر ما لطف کن. به خدا پناه می‌برم از آتش دوزخ.» [مسلم]

تفکر و پندگیری:

مسلمان درباره‌ی چیزهایی که د ر خلال سفر مشاهده می‌نماید به تفکر می‌پردازد و در خلقت خداوندی و آنچه ایمانش را بیافزاید اندیشه می‌کند.

مراعات عادات و رسوم اهالی شهری که بدان پا می‌گذارد:

وقتی که مسافر به شهری رسید، باید عادات و رسوم ان شهر را مراعات نموده و کاری نکند که با آن مخالف باشد، البته به شرطی که مخالف شرع نباشد.

استفاده از رخصت‌های داده شده در جریان سفر:

رخصت‌هایی در سفر برای مردم فراهم آمده است و مسافر باید در جریان سفرش از آن در دشواری‌ها استفاده نماید، از جمله:

شکسته خواندن نماز‌های چهار رکعتی:

آن‌ها را دو رکعت می‌خواند. مطابق فرمایش خداوند عز جل که: ﴿وَإِذَا ضَرَبۡتُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَلَیۡسَ عَلَیۡکُمۡ جُنَاحٌ أَن تَقۡصُرُواْ مِنَ ٱلصَّلَوٰهِ إِنۡ خِفۡتُمۡ أَن یَفۡتِنَکُمُ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْۚ﴾ [النساء: ۱۰۱] یعنی: «و چون در زمین سفر کردید اگر بیم داشتید که آنان که کفر ورزیده‏اند به شما آزار برسانند گناهى بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید.»

جمع بین نماز ظهر و عصر (به صورت تقدیم یا تأخیر) و همچنین بین نمازهای مغرب و عشاء.

در ماه رمضان نیز برای او خوردن روزه مباح بوده و باید در اینده قضای آن را به جا آورد. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّهٞ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَۚ﴾ [البقره: ۱۸۴] یعنی: «[ولى] هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد [به همان شماره] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد].»

پیامبر صلى الله علیه وسلم فرموده است: (لیس من البر الصیام فی السفر) یعنی: «روزه گرفتن در سفر از طاعت و فرمانبرداری نیست.» [متفق علیه]

ترک نماز جمعه و به جا آوردن نماز ظهر به جای آن. چون نماز جمعه بر مسافر واجب نیست.

شتاب در بازگشت:

رسول خدا صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (السفر قطعه من العذاب؛ یمنع أحدکم نومه وطعامه وشرابه، فإذا قضى أحدکم نهمته من وجهه (أی قضى حاجته من المکان الذی کان فیه) فلیعجِّل إلى أهله) یعنی: «سفر پاره‌ای از عذاب است که یکی از شما را از خوردن و نوشیدن و خواب باز می‌دارد، هرگاه کدام یک از شما مقصودش را از سفرش انجام داد، باید به سوی خانواده‌اش بشتابد.» [مسلم] و مسلمان نباید بعضی چیزها را موقع بازگشت فراموش کند، از جمله:

بردن بعضی هدایا و سوغاتی‌ها در حد توان هنگام بازگشت.

-دعای بازگشت که همان دعای سفر است، جز آنچه که در آخر آن چنین اضافه شده است: (آیبون تائبون عابدون لربنا حامدون) یعنی: «ما بازگشتیم در حالیکه توبه کاران و پرستندگان و برای خدای مان سجده کننده گانیم.» [مسلم]

دعا هنگام نزدیک شدن به شهر و دیار خویش: (اللهم اجعل لنا به قرارًا ورزقًا حسنًا) یعنی: «الهی! در آن برایمان آرامش و روزی نیکو قرار بده.» [نسائی و طبرانی]

کسی را پیشاپیش به سوی خانواده‌اش گسیل دارد تا آنان را از آمدنش باخبر سازد تا آنان برای دیدن او آماده گشته و او چیزی را که ناخوش می‌دارد از آنان نبیند.

از مسجد آغاز نموده و دو رکعت نماز در آن بخواند. پیامبر صلى الله علیه وسلم وقتی از مسافرت بازمی گشت از مسجد شروع می‌کرد و در آن دو رکعت نماز می‌گزارد. [متفق علیه].

استقبال از دیدارکنندگان و پذیرائی از آنان: از کسانی که برای مبارکباد بازگشت با سلامت او نزدش می‌آیند با شادمانی و روی خوش استقبال نموده و تا جائیکه می‌تواند از آنان پذیرائی کند.