معرفی کتاب «قواعد فی المنهج السلفی فی فکر الاسلامی»

این کتاب مضمون کتاب مستشرق فرانسوی: هنری لاووست به نام «نظریات شیخ الاسلام ابن تیمیه فی السیاسه والاجتماع» می­باشد. قضایایی که در اثنای این مقدمه مطرح می­شود، یک موضوع دارد و به خواست خدا بیان آن­را در این کتاب کوچک مشاهده خواهیم کرد و دلیل کوچک بودن این کتاب، این است که کتاب کوچک، خوانندگان بیشتری داشته و وسعت انتشار آن بیشتر است و بدین صورت هدفی که ما به دنبال آن بودیم، محقق گشته و فایده­ای که امید داشتیم، بدست می­آید درحالی­که کتاب­های پر حجم و قطور را جز متخصصان و افرادی با فرهنگ فراخ، مطالعه نمی­کنند و اینگونه افراد در جامعه­ی ما اندک هستند.

مسائل مورد بحث، مسائلی است که همیشه و در عصر معاصر، سوالاتی را در ذهن افراد شکل داده است از جمله: تفاوت و تمییز میان سلف و دیگران یا رأی و نظر صحیح و درست میان فرقه­هایی که به طور اجمالی در دو گروه: عقل و نقل قرار می­گیرند. در این میان، نباید از تصوف غافل شد، تصوفی که پیروان آن ادعا می­کنند اهل ذوق و اراده­اند و ارباب حالات و مقالات. همچنین نباید و نمی­توانیم مذاهب فلسفی معاصر را کنار زده و از آنان غافل شویم؛ مذاهبی که می­کوشند از این آب گل­آلود ماهی بگیرند و اختلافات مسلمانان در دایره­ی مسائل کلامی و فقهی را افزایش داده و از این طریق مفاهیم بیگانه­ای را وارد قاموس اسلام کنند. چه بسا خطرناک­ترین آن­را بتوانیم در یکی از تلاش­های مارکسیستی اخیر [۱]  با دمیدن روح جدید در کتاب (الاسلام و اصول الحکم)[۲] یا دعوت به سوی لائیسم[۳] مشاهده کنیم. همچنین می­توان نمود آن­را در مقدم داشتن عقل بر شرع یا جدایی میان عقیده، شریعت و اخلاق و … و دیگر برنامه و روش­هایی که تلاش می­کند تجزیه­ای را که غرب در تعالیم، تشریع، تفکرات و سلوک، سیاست و اقتصاد ما، بر ما واجب کرده است و نیز جدایی انداختن میان اسلام و حکم حکومت و اسلام را از ورود در دایره­ی زندگی عمومی دور کردن و تنها آن­را مختص به مسجد معرفی کردن و جلوه دادن آن به عنوان اعتقادی در قلوب مردم که بسیار اندک به تطبیق آن بپردازند، مثال زد.[۴]

ما در این کتاب و در چهار بخش به درمان این مسائل پرداخته­ایم.

بخش اول: مستشرق فرانسوی (لاووست) به بی­طرفی و اخلاص علمی در مطالعات اسلامی، نزد مستشرقین منتسب به بی­فکری و کژاندیشی است چرا که تمامی مستشرقین بر زشت جلوه دادن حقایق اسلام، عقاید، ارزش­ها و تمدن آن، اجماع و اتفاق دارند و اهداف مستشرقین علی رغم تنوع آن بر ایجاد احساسات کاذب در مسلمانان و از این طریق تسلیم نمودن آنان در برابر تمدن مادی غرب، تمرکز دارد. لاووست، تسلیم این شیوه و نگرش نشد اما در برخی ادراکاتش نسبت به ویژگی­های شخصیتی شیخ الاسلام به بی­راهه رفته است. امری که سبب شد بنده در این بخش به درک و فهم او در این موارد اعتراض کرده و آن­را به بوته­ی تحلیل و تفسیر علمی بکشانم.

بخش دوم: اگر مسلمانان به دنبال راهی برای بلند شدن باشند تنها راه آن اسلام صحیح است، اسلامی که مصدر آن قرآن و سنت است و این خلاصه­ی گرایش سلفی می­باشد. بازگشت به اسلام ناب از طریق چنگ زدن به کتاب الله و سنت رسول الله. به همین سبب موضوع ما – به توفیق الله متعال در این بخش، شرح برخی از قواعد گرایش سلفی می­باشد که از دیگر گرایش­ها چه در گذشته و چه عصر حاضر متمایز می­باشد.

بخش سوم: چنانچه دانستیم شیخ الاسلام، امام مسلمانی است که قصد او بازگرداندن بنای جامعه­ی اسلامی[۵] بر پایه­های اسلامی و بدون اضافات بیگانه است و چنانچه خواستیم که یک مسلمان، مسلمان باشد نه پیرو بدعت و یا مذهبی خاص در اسلام، ناچار باید موضع شیخ الاسلام را در مورد مهم­ترین فرقه­های اسلامی همچون معتزله، اشاعره و شیعه و متصوفه آشکار و روشن گردانیم. به همین سبب این هدف را برای این بخش در نظر گرفتیم تا حقایق بر خواننده روشن گشته و سپس، شناخت اشتباهات لاووست و دیگر مستشرقان و غربی­ها که به زعم خویش در پی درمان موضوعات بر می­آیند، آسان گردد. به نظر ما، ما باید حدودی را برای قبول افکار و دیدگاه­های غربی­ها، معین کنیم و این بخشی از هستی و کیان عقیدتی، تاریخی و تمدنی ما است و اگر نتوانستیم جلوی این موج خروشان در میدان فرهنگ اسلامی را بگیریم حداقل باید حقایق را بشناسیم تا از گرفتار شدن در افکار مستشرقین و پیروان آنها، دوری کنیم.

بخش چهارم: این بخش، گفتگویی سریع و گذرا برای وضع شکل اسلامی در مسائلی همچون الوهیت، عالَم و انسان نزد شیخ الاسلام است؛ با مطالعه­ی اجتهادات امام ما، یک نظم و ترتیب و یگانگی خاصی بر خلاف گمان لاووست و دیگر مستشرقین در آن دیده می­شود …

و این بدان سبب است که شیخ الاسلام بر تحقق معنای «انسانیت انسان» و جدایی میان خالق و مخلوق یا عابد و معبود حریص بود؛ همچنین بر جدایی میان تعالیم اسلام که حول این مبادی دور می­زند و میان عناصر دینی و فرهنگی که با تعالیم اسلام آمیخته است،  حریص بود. و دلیل دیگر را این می­دانست که به قرآن کریم و سنت صحیح نبوی همانند مسلمانان عصر اول، پایبند نبودند؛ و با بینش عمیق خویش درک کرد که علت ضعف و سستی مسلمانان عصر وی، دوری از اسلوب و شیوه­ی سلف در فهم اسلام و عمل برای آن و به آن است و همچنین دوری از آن با پیروی از مذاهب و گرایشات و التزام به نظریات آنها بدون اینکه این نظریات را در میزان قرآن و فهم سلف قرار دهند؛ و این دلیل مصیبتی است که امروزه مسلمانان بدان مبتلا هستند. اندیشه­های حزبی، دشمنی قومی و مذهبی و تقلید و پیروی از غرب صلیبی یا شرق مارکسی سبب شده تا جنگ و بحران میان آنان شدت بگیرد چرا که آنها الله و منهج او را فراموش کرده­اند و خداوند متعال خودشان را از یاد خودشان برد و این شکست سخت در تمامی بخش­های زندگی می­باشد. و من این راه درمان را بر گروه مؤمنان و کسانی که به دنبال راه انسان­های مخلص رفته و برای خود و امت خود عزت می­خواهند و عزت تنها در اسلام است، ارائه می­دهم. امیدوارم که خداوند بخشنده و بلند مرتبه به ما توفیق دهد و ما را از زمره­ی راضیین و مرضیین قرار دهد.

و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب.

[۱] – برای مطالعه بیشتر: د. صلاح الدین منجر: بلشقه الاسلام عند المارکسیین و الاشتراکیین العرب. دارالکتاب الجدید۱۹۶۷٫

[۲] – این کتاب در سال ۱۹۲۵ چاپ شد و کتابی نادر است که مخالف اعتقادات مسلمانان می­باشد چرا که مولف این کتاب، فرض بودن خلافت، جهاد و قضاوت و تمامی جوانب سیاسی اجتماعی اسلام را منکر شده است. و مؤلف کتاب (الاسلام و اصول الحکم) شخصی غیر مسلمان و به احتمال زیاد یکی از مستشرقین انگلیسی است نه شیخ علی عبدالرزاق؛ برای تفصیل بیشتر در مورد حقیقت این کتاب و کینه­ی سیاه آن نسبت به اسلام و بزرگان آن، مراجعه شود به (الاسلام والخلافه فی العصر الحدیث) دکتر محمد ضیاءالدین الریس از منشورات دار السعودیه، ۱۹۷۲م.

[۳] – (علمانیه) و یا لائیسم: یعنی جدایی میان دین و سیاست؛ این اصطلاح در اثر نزاع میان دولت و کلیسا در ظروف تاریخی خاصی در جامعه­ی اروپایی و اوضاع و ارزش­های آن به وجود آمد که تاریخ اسلامی آن را نمی­شناخت؛ اسلام این تقسیم­بندی را نمی­شناسد و حکومت جزئی از آن است و پیروی از منهج و شریعت آن در سیاست و اجتماع یکی از واجبات آن می­باشد.

[۴] – دکتر محمد البهی (العلمانیه والاسلام) (مطبوعات جمع البحوث الاسلامیه، الازهر، ص ۵

[۵] – دکتر محمد البهی: الفکر الاسلامی فی تطوره – دارالفکر- چاپ اول سال ۱۹۷۱م  ص:۷۴