نگاهی به عقاید و باورهای فرقه های منحرف مطابق دیدگاه و نظرات شیخ الاسلام ابن تیمیه قدریه (نفی کنندگان تقدیر):

ابن تیمیه می­گوید: در اواخر عهد صحابه، قدریه به وجود آمدند و اصحابی که باقی مانده بودند همچون ابن عمر، ابن عباس، وائله بن اسقع و … با آنها مناظره و مباحثه کردند.[۱]

آنها می­ گویند: امور پیش­روی انسان به دست اوست و خداوند اعمال و امور را مقدر نکرده است. گفته می ­شود اولین کسی که این ایده و اندیشه را مطرح کرد، مردی از اهل بصره و از فرزندان مجوس بود؛ معبد جهنی اینها را از او فرا گرفت و غیلان از معبد جهنی آموخت.[۲]

مذهب اهل سنت و جماعت در ایمان به تقدیر چنانکه شیخ الاسلام ابن تیمیه بدان اشاره نموده است، به این صورت است که الله متعال خالق هر چیزی و رب و مالک آن است هیچ پروردگاری جز او نیست و هیچ خالقی جز او نمی ­باشد. هرچه بخواهد می ­شود و هرچه نخواهد نمی ­شود، هر نعمتی که به بنده برسد، الله متعال به وی عطا کرده و هر شری که به او برسد به سبب گناهان و کردار زشت او می­ باشد، چرا که الله متعال می ­فرماید: «وَمَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَن کَثِیرٍ»: «هر مصیبتی که به شما رسد، به خاطر کارهایی است که انجام داده‌اید و (الله) از بسیاری (گناهان) در می‌گذرد.» (شوری: ۳۰)

و همچنین می­ فرماید: «مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللّهِ وَمَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَهٍ فَمِن نَّفْسِکَ»: «آنچه از نیکی‌ها به تو رسد، پس از جانب الله است و آنچه از بدی به تو رسد، از جانب خود توست.» (نساء: ۷۹) یعنی هر نصرت و پیروزی که بدست می­ آوری، الله متعال به تو ارزانی کرده است و هر اندوه، پستی، بلندی و شری که به تو می­رسد به سبب گناهان و اشتباهات تو است و تمامی امور تحت خواست، قدرت و خلق او می ­باشند پس بنده­ می­بایست به قضا و قدر الله متعال ایمان بیاورد و به شریعت و اوامر الهی گردن نهد.

تقدیر، میان بنده و عمل مطابق با شریعت الله متعال حایل و مانع نمی­شود، در صحیحین از علی رضی ­الله ­عنه روایت شده که می­گوید: ما همراه رسول خدا در بقیع در تشییع جنازه ­ی شخصی بودیم، رسول الله فرمود: «ما منکم احد الا وقد کتب مقعده من النار و مقعده من الجنه»: «هیچ ­یک از شما نیست مگر اینکه جایگاه او در آتش و در بهشت مشخص و نوشته شده است.» صحابه گفتند: ای رسول خدا، آیا به نوشته ­مان در لوح محفوظ اعتماد نکنیم و اعمال نیک را ترک کنیم؟ فرمود: «اعملوا فکل میسر لما خلق له، اما من کان من اهل السعاده فسییسر لعمل اهل السعاده و اما من کان من اهل الشقاوه فسییسر لعمل اهل الشقاوه»: «عمل کنید، زیرا هر انسانی برای چیزی که بخاطر آن آفریده شده آمادگی دارد. هرکس اهل سعادت باشد، به عمل سعادتمندان می­گراید و هرکس اهل شقاوت باشد اعمال بدبختان و شقاوتمندان برایش میسر می­شود.» سپس این کلام الله متعال را تلاوت فرمود: «فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى * وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى»: «پس اما کسی‌که (در راه الله) بخشید و پرهیزگاری کرد. و (سخنان) نیک را تصدیق کرد. پس ما او را برای (راه) آسان توفیق می‌دهیم. و اما کسی‌که بخل ورزید و بی نیازی طلبید. و (نیز سخنان) نیک را تکذیب کرد. پس بزوری او را به (راه) دشوار سوق می‌دهیم.» (لیل: ۵-۱۰)

از این روشن شد که ارتباط افعال با نتایج آن در رفتار و زندگی انسان، مانند رابطه­ی میان سبب و مسبب در عالم طبیعی و به حکم عقل و تجربه است؛ رشد گیاه بستگی به بذر و آب دادن دارد و سیری با خوردن محقق می­شود و مرگ با قتل و…

به همین دلیل رسول خدا دیگران را به عمل کردن تشویق می­کرد و خود الگویی نیک بود در عمل به آنچه الله متعال دوست داشت و رضای او در آن بود؛ و ما را نیز بدان امر کرده است. در حدیث صحیح آمده که پیامبر فرمودند: «المومن القوی خیر واحب الی الله من المومن الضعیف وفی کل خیر احرص علی ما ینفعک واستعن بالله ولا تعجزن فان اصابک شیء فلا تقل لو انی فعلت کذا لکان کذا ولکن قل قدر الله وما شاءفعل فان لو تفتح عمل الشیطان»: «مومن قوی نزد الله متعال از مومن ضعیف، بهتر و محبوب­تر است و در هر دو خیر و خوبی است. در آنچه به سود تو است، حریص باش و از الله یاری بجو و درمانده نشو، اگر چیزی به تو برسد نگو اگر فلان کار را می­کردم، فلان می­شد بلکه بگو خداوند مقدر کرده بود و خداوند هر چه بخواهد می­کند زیرا کلمه ­ی «اگر» دروازه ­ی وسوسه­ های شیطان را باز می­کند.»

پیامبر ما را به دو چیز امر کرده است: اینکه بر آنچه به سود ما است، حریص باشیم و آن انجام اوامر خداوند یعنی عبادت و اطاعت از الله و رسول است و اینکه از الله یاری بجوییم و این متضمن ایمان به تقدیر است و هیچ توفیق و نصرت و یاری جز به توفیق او تعالی میسر نیست و هرچه بخواهد می ­شود و آنچه نخواهد نمی ­شود.

اما اگر کسی چنین پندارد که بدون یاری و خواست الله، از او تعالی اطاعت و پیروی کرده – چنان که قدریه می­پندارند – با قدرت کامل و خواست نافذ و اینکه همه چیز مخلوق او می ­باشند، به مبارزه برخاسته است. از طرف دیگر اگر کسی چنین گمان کند که آنچه بخواهد انجام دهد، چه مخالف امر شرعی دینی و یا مخالف آن باشد، پسندیده و نیک است در حقیقت با دین الله به مبارزه برخاسته و کتاب­ها، پیامبران، وعده و وعید الله متعال را دروغ شمرده است و غضب و مجازات الله متعال نسبت به این شخص شدیدتر و بدتر از شخص قبلی است. از این ­رو انسان باید به تقدیر ایمان داشته باشد و به اوامر و نواهی شریعت، گردن نهد و اگر کار نیکی کرد، الله متعال را شکر و سپاس گوید و اگر عمل بدی از او سرزد، از او تعالی طلب آمرزش کند و بداند که اینها به قضا و قدر الهی بوده است، در این صورت این شخص از مومنان است. آدم علیه­السلام وقتی گناه کرد، توبه کرد و الله او را برگزید و هدایت کرد اما ابلیس راه عناد و لجبازی در پیش گرفت و تکبر نمود و مورد لعنت خداوند متعال قرار گرفت و او را از درگاه خود دور کرد. پس هرکس توبه کند، آدم است اما کسی که گناه کند و به تقدیر استناد کند ابلیس است. انسان­های خوشبخت از پدر خود پیروی می­کنند اما بدبخت­ها از دشمن­شان ابلیس  پیروی می­کنند.[۳]

 

[۱] – ابن تیمیه، النبوات، ص ۱۴۲

[۲] – شرح عقیده الاسفرایینی، ج ۱، ص ۲۵۱

[۳] – ابن تیمی: النبوات ص ۱۴۲- ۱۴۳