معنی وسیله در قرآن کریم

لفظ «الوسیله » در دو آیه از قرآن کریم آمده است:

• الله تعالی می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱبۡتَغُوٓاْ إِلَیۡهِ ٱلۡوَسِیلَهَ وَجَٰهِدُواْ فِی سَبِیلِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ٣۵﴾ [المائده: ۳۵]. «ای کسانی که ایمان آورده اید تقوای خدا داشته باشید و به سوی او وسیله جویید و در راه او جهاد نمایید تا رستگار شوید».
• می‌فرماید: ﴿أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ یَبۡتَغُونَ إِلَىٰ رَبِّهِمُ ٱلۡوَسِیلَهَ أَیُّهُمۡ أَقۡرَبُ وَیَرۡجُونَ رَحۡمَتَهُۥ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُۥٓۚ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحۡذُورٗا ۵٧﴾ [الإسراء: ۵۷]. «آن کسانی که آن‌ها می‌خوانند خود به سوی پروردگار وسیله می‌جویند. کدامیک از آن‌ها مقربترند؟ به رحمتش امیدوار و از عذابش می‌ترسند. همانا عذاب پروردگارت در خور پرهیز است».

مراد از وسیله در این دو آیه، تقرب به خداوند به وسیله عمل کردن به آنچه او به آن راضی می‌شود. حافظ ابن کثیر رحمه الله در تفسیر آیه اولی از ابن عباسک نقل می‌کند که معنی وسیله در آن تقرب است. و مانند آن را از مجاهد، ابو وائل، حسن بصری، عبدالله بن کثیر، سدی، ابن زید و دیگران نقل می‌کنند^[۱].

اما در مورد آیه دوم: صحابی جلیل القدر عبدالله بن مسعود رضی الله عنه سبب نزول آن را اینگونه توضیح می‌دهد: «نزلت فی نفر من العرب کانوا یعبدون نفرا من الجن، فأسلم الجنیون، والإنس الذین یعبدونهم لا یشعرون»^[۲] «تعدادی از انسان‌ها تعدادی از جن‌ها را می‌پرستیدند. جنیان مسلمان شدند و انسان‌هایی که آن‌ها را می‌پرستیدند آن را درک نمی‌کردند».

و این توضیح صریح و مشخص است که مراد از وسیله آن چیزی است که به وسیله آن از اعمال صالح و عبادات با ارزش و گرانقیمت به سوی الله تعالی تقرب جسته می‌شود همچنانکه می‌فرماید: ﴿یَبۡتَغُونَ إِلَىٰ رَبِّهِمُ ٱلۡوَسِیلَهَ﴾ یعنی چیزی که به خداوند تقرب جویند را درخواست می‌کنند و رضایت او را از اعمال صالح که به منظور تقرب انجام داده‌اند بدست آورند.

[۱] تفسیر ابن کثیر (۲ / ۵۰).

[۲] صحیح مسلم برقم (۳۰۳۰). وصحیح البخاری رقم (۴۷۱۴).