وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
قتاده می‌گوید: «فرمان خدا، گروه کافران و مشرکان را غافلگیر کرد و خدا هرگز گروهی را عذاب نمی‌دهد مگر موقع توانگری، برخورداری از امکانات، نعمت‌ها و فریفته‌شدن شان. پس از کیفر خدا در ایمن نباشید؛ زیرا جز فاسقان کسی از کیفر خدا در ایمن نیست».[۱] [روایت ابن ابی حاتم] .
در حدیث آمده است: «هرگاه دیدی که خدا نعمت های دنیا را به بنده‌ای می‌دهد با وجودی که او همچنان به میل خود گناه می‌کند، بدان که خدا به او مهلت می‌دهد [تا در ناز و نعمت غرق شود و غافلگیرش می‌کند و او را کیفر می‌دهد]». احمد، ابن جریر و ابن ابی حاتم روایتش کرده‌اند.[۲]
اسماعیل بن رافع گوید: «از جمله ایمن بودن از کیفر و تدبیر خدا این است که بنده همچنان بر گناه اصرار دارد و آرزو می‌کند که خدا او را ببخشد». [روایت ابن ابی حاتم].[۳]
در آیه‌ی: ﴿وَمَن یَقۡنَطُ مِن رَّحۡمَهِ رَبِّهِۦٓ إِلَّا ٱلضَّآلُّونَ﴾ [الحجر: ۵۶]. مؤلف به جمع میان امید و ترس اشاره کرده است؛ چون انسان در عین اینکه باید از کیفر و تدبیر خدا بترسد، نباید از رحمت خدا نا امید شود بلکه باید همراه عمل صالح به رحمت خدا امیدوار باشد؛ همان طور که در آیه‌ی دیگری می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِینَ هَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ أُوْلَٰٓئِکَ یَرۡجُونَ رَحۡمَتَ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِیمٞ٢١٨﴾ [البقره: ۲۱۸]. «کسانی که ایمان آورده‌اند و کسانی که هجرت نموده‌اند و در راه خدا جهاد کرده‌اند، آنان رحمت خدا را چشم می‌دارند، و خداوند آمرزنده و مهربان است».
در این آیه خدای سبحان خاطرنشان ساخته که مؤمنان همراه تلاش در انجام کارهای نیک و اعمال صالح، به رحمت خدا امیدوارند. اما امیدوار بودن به رحمت خدا همراه اصرار بر گناهان، از فریب‌های شیطان است هنگامی که این امر مشخص می‌شود.
فرموده‌ی: ﴿وَمَن یَقۡنَطُ﴾ نقل گفته‌ی ابراهیم علیه السلام است هنگامی که فرشتگان مژده‌ی فرزندش، اسحاق را به او دادند، که گفت: ﴿قَالَ أَبَشَّرۡتُمُونِی عَلَىٰٓ أَن مَّسَّنِیَ ٱلۡکِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ۵۴﴾ [الحجر: ۵۴]. «(ابراهیم) گفت: آیا چنین مژده‌ای را به من می‌دهید در حالی که پیری گریبانگیر من شده است؟ پس چگونه (و برابر کدام قاعده در چنین سن و سالی به تولّد فرزند مرا) مژده می‌دهید؟!».
او وقوع این کار با وجود کهنسالی خود و همسرش را بعید می‌دانست. ﴿قَالُواْ بَشَّرۡنَٰکَ بِٱلۡحَقِّ﴾ [الحجر: ۵۵]. «گفتند: ما تو را به چیز راست و درستی مژده داده‌ایم». یعنی تو را به چیزی که هیچ گونه شک و تردیدی در آن نیست، مژده دادیم. بلکه این فرمان کسی است که هر موقع کاری را اراده کند، می‌شود: ﴿فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُۥ کُن فَیَکُونُ﴾ [البقره: ۱۱۷]. «تنها بدو می‌گوید: باش! پس می‌شود»، هر چند چنین کاری به طور عادی بعید به نظر می‌رسد، همانا این کار وقتی خدا اراده‌اش کند، برای خدا آسان است [و آسان و میسر می‌شود]. ، ﴿فَلَا تَکُن مِّنَ ٱلۡقَٰنِطِینَ﴾ [الحجر: ۵۵]. «و از زمره مأیوسان (از رحمت خدا) مباش». یعنی از مأیوس شدگان از رحمت خدا مباش. ابراهیم علیه السلام گفت: ﴿وَمَن یَقۡنَطُ مِن رَّحۡمَهِ رَبِّهِۦٓ إِلَّا ٱلضَّآلُّونَ﴾ [الحجر: ۵۶]. «چه کسی است که از رحمت پروردگارش مأیوس شود، مگر گمراهان (بی‌خبر از قدرت و عظمت خدا؟!)».
پس حضرت ابراهیم علیه السلام در پاسخ به فرشتگان گفت که او نا امید نیست و به خدا امیدوار است که فرزندی را به او عطا کند هر چند سن خودش و همسرش زیاد است و پیر شده‌اند؛ چون او فراتر از آن، قدرت و رحمت خدا را سراغ دارد.
(برگرفته از کتاب توحید محمد بن عبدالوهاب)
[۱]– ابن أبی حاتم در تفسیرش ش ۸۷۶۱ و ۷۲۹۴، عبدبن حمید و ابوشیخ- آن گونه که در «الدر المنثور» ۳/۲۷۰، آمده آن را روایت کرده‌اند و اسناد این روایت صحیح است.
[۲]– امام احمد در «المسند» ۴/۱۵۴، در «الزهد» ص ۱۲، ابن ابی الدنیا در «الشکر» شمارهی ۳۲، ابن عبدالحکم در «فتوح مصر» ص ۲۹۳، ابن جریر طبری در تفسیرش ۷/۱۹۵، ابن أبی حاتم در تفسیرش شمارهی ۷۲۸۸، طبرانی در «المعجم الکبیر» ۱۷/۳۳۰، در «المعجم الأوسط» شمارهی ۹۲۷۲، رویانی در مسندش شمارهی ۲۶۱، ابن قانع در «معجم الصحابه» ۲/۲۷۲ و دیگران از عقبه بن عامر این حدیث را روایت کرده‌اند. این حدیث با طرقش صحیح است.
[۳]– ابن ابی حاتم در تفسیرش، شمارهی ۸۷۷۳ روایتش کرده است. اسناد این روایت به اسماعیل، حسن است.