اعمال به نیتها بستگی دارند

امیر مومنان، ابوحفص، عمر بن خطاب بن نفیل بنِ عبدالعزّی بن ریاح
بن عبداالله بن قُرط بن رزاح بن عدی بن کعب بن لُؤَی بن غالب قریشی عدوی میگوید: از رسول الله شنیدم که فرمود:
اعمال به نیتها بستگی دارند و دستآورد هر کسی، همان چیزیست که نیت کرده است.
پس هرکس هجرتش برای االله و پیامبرش باشد، هجرتش برای االله و پیامبر اوست )که پاداش آن را مییابد( و هرکس برای کسب دنیا یا ازدواج با زنی هجرت نماید، دستآورد هجرتش، همان
چیزیست که به خاطر آن، هجرت کرده است.

شـــــرح

از آنجا که این باب، پیرامون اخلاص عمل برای الله است و از آن روی که در
هر کردار و گفتاری و در هر حالتی باید که نیت خالص برای االله باشد، مؤلف
آیه هایی از قرآن را در این موضوع یادآور شده و سپس تعدادی حدیث در این باره
آورده وَ روایت عمر بن خطاب رضی الله عنه را سرآغاز این دسته از احادیث قرار داده است که:
(إنما الأعمال بِاﻟﻨیات، وإنما لکل امریٔ ما نوى).

علما درباره ی این دو جمله اختلاف نظر دارند؛ برخی هر دو جمله را به یک
معنا میدانند و بر این باورند که جمله ی دوم، برای تأکید بر جمله ی نخست است؛ ولی این، درست نیست؛

زیرا اصل در کلام این است که بنیادین، ریشه ای و دارای مفاهیم مستقل است، نه اینکه تأکیدی یا استقراری باشد.

اندکی تأمل در این دو جمله نشان میدهد که تفاوت زیادی با هم دارند.

جمله ی اول، سبب است و جمله ی دوم، نتیجه. در جمله ی نخست رسول الله صلی الله علیه وسلم بیان میکند که ناگزیر هیچ عملی، بدون نیت انجام نمیشود و هر عملی که انسان، با اختیار و اراده ی خویش انجام میدهد، به طور قطع قصد و نیتی از انجام آن دارد و امکان ندارد که کسی با وجود عقل و قدرت انتخاب و اراده، عملی را بدون نیت انجام دهد.

حتی یکی از علما گفته است: اگر الله، ما را مکلّف میکرد که عملی بدون نیت انجام دهیم، تکلیفی خارج از توان و نیروی ما بود.

و این، سخن درستی است؛ زیرا چگونه میتوانی با وجود عقل و اراده و بدون هیچ اجباری، کاری بکنی که از انجامش هیچ نیتی نداری؟

این، غیرممکن است؛ چراکه عمل، نتیجه و برآیند اراده و نیروست و اراده، همان نیت است.

بنابراین مفهوم جمله ی اول، این است که انجام دهنده ی هر عملی، نیتی از انجام آن دارد.

البته نیت ها، تفاوت زیادی با هم دارند.
برخی از مردم، نیت های بلند و بالایی دارند و برخی هم نیت های پست و ناچیزی.
به طوری که دو نفر، یک کار میکنند و در آغاز، میانه و پایان کار و حتی در حرکات و سکنات و در گفتار و رویکرد، یکسان به نظر میرسند؛ ولی به سبب تفاوت نیت ها، به اندازه ی زمین و
آسمان از هم فاصله دارند. پس اساساً هیچ عملی، بدون نیت نیست.