رواج فلسفه

از طرف دیگر حمایت همه جانبه و علاقۀ مامون به علم و دانش و فعالیت و توجه مترجمان کتب، کتاب‌های زیادی از فلسفه سریانی – یونانی – فارسی به ویژه نوشته‌های ارسطو به زبان عربی ترجمه شد و این تیزهوشی نویسندگان و مترجمان، غافل ماندن اندیشه و تفکر مسلمانان را بی‌نهایت تحت تاثیر قرار داده بود. در این گنجینه کتب، تعدادی نوشته نیز در موضوع فنون منطق، طبیعیان، ماده و ریاضیات وجود داشتند که خواندن و به کار بردن این‌ها مانع و اعتراضی نداشت، اما محتویات جزوه الهیات و حقیقت علم الاصنام یونان نیز بیان شده بود، که آن‌ها با کمال زیرکی بر اسلوب فیلسوفانه در اصطلاحات علمی منتقل کرده بودند. آنچه آن‌ها نوشته بودند فقط موضوع‌هایی در فرضیه‌ها و تخیلات بود که واقعیت آن‌ها ثابت نشده بود و در عالم هستی، اشیاء خارجی نداشت. در این شجره، جایی نسب افلاک و عقول ذکر شده و جایی دیگر افعال و حرکات اشیاء فرضی و خیالی ترسیم شده است. برای امّت اسلام که خداوند متعال آن‌ها را از سرمایۀ نبوت سر افراز فرموده و به وسیلۀ محمد ج شناخت درست ذات و صفات خداوندی و علم یقینی را از ابتدا و انتهای پیدایش بشر و ابتداء و انتهای آسمان‌ها و زمین عطا فرموده بود، نیازی نداشت که به افسانه‌های یونانی و خرافات بیهوده توجه داشته باشد و در بررسی شرح و اجزای آن‌ها اوقات گرانبهای خویش را بیهوده تلف کند. اما کسانی که از منطق و فیزیک و ریاضیات یونان تحت تاثیر قرار گرفته بودند، آن‌ها این دفاتر پارینه الهیات را مانند صحیفه آسمانی پذیرفتند و چنان در آغوش خویش گرفتند که گویا پیش از این هیچ پیغمبر و هیچ علمی از کتب آسمانی نرسیده بود و گویا مانند اقوام جاهل دیگر در الهیات و دینیات همچنان بی بضاعت و تهی دامن بودند که در ریاضیات و فیزیک.