از جهت مکان پیدایش بدعت

بدعت‌ها در اماکن و شهرهای مختلفی پدید آمدند، شیخ الإسلام می‌‌گوید: «ممالک بزرگی که اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم در آنها زندگی کرده و مراکز نشر علم و ایمان بوده‌اند پنج دسته‌اند. حرمین، دو عراق [عرب و عجم] و شام که همه مراکز ترویج قرآن، حدیث، فقه، عبادت و دیگر مسایل اسلامی بوده‌‌اند، تمام این ممالک غیر از مدینه منوره مکان ظهور بدعت‌‌های بزرگ بوده. تشیع و إرجاء در کوفه بوجود آمد سپس در سایر کشورها رواج یافت. معتزله در بصره بوجود آمد و سپس در سایر کشورها رواج یافت. نواصب [اهانت‌کنندگان به اهل بیت] و قدریه در شام به وجود آمد. جهمیه که بدترین انواع بدعت‌‌ها بود. در قسمتی از خراسان بوجود آمد.

بنابراین هرچه سرزمین‌های اسلامی از مدینه دورتر بودند بدعت‌‌های بیشتر در آنها رواج یافته است. بعد از کشته شدن عثمان t بین مسلمانان تفرقه افتاد و بدعت بزرگ حروریه [خوارج] پیدا شد. لیکن مدینه منوره از ظهور این بدعت‌‌ها سالم ماند هر چند در این شهر کسانی همچون قدریه و غیره بودند که بصورت پنهانی عقاید اهل بدعت را داشتند. لیکن با خواری و ذلت زندگی می‌‌کردند. چون این عقاید از دیدگاه مردم مدینه، پست و مذموم بود. برخلاف تشیع و إرجاء در کوفه، و إعتزال و بدعت‌های عبادت‌ گذاران در بصره، و مخالفان اهل بیت در شام که آشکارا به اشاعه بدعت می‌‌پرداختند. در حدیث صحیح از پیامبر صلی الله علیه و سلم ثابت شده که: «دجال وارد مدینه نمی‌‌شود»، علم و ایمان پیوسته تا زمان اصحاب مالک در قرن چهارم^[۱] در آنجا رواج داشت.

در سه قرن اول [قرون مفضله] هیچ بدعتی مخصوصاً در اصول دین به طور آشکار در مدینه منوره نبوده است.

[۱]– مجموع الفتاوی (۲۰/۳۰۰-۳۰۳).