منجیّات و مهلکات سه‌گانه

منجیات سه گانه: ۱- خوف از خدا در خَفی و جَلی ۲- اقتصاد در فَقر و غَنا ۳- و عدالت در خَشم و رِضا و مهلکات سه گانه: ۱- حسادت و بخل شدید ۲- هوا و هوس مداوم ۳- و تکبّر و خود پسندی.

سه چیز باعث ارتقاء درجه است: اوّلی ظاهر سلام کردن. دوّمی به دیگران اطعام کردن و سوّمی نماز شب خواندن در حالی‌که مردم در خوابند.

سه چیز کفّاره­ی گناهان است: اوّلی وضو در شب‌های سرد که بیشتر مردم از آن می‌ترسند. دوّمی رفتن به نماز جماعت در هر اذان که مردم در آن سستی می‌ورزند و سوّمی انتظار برای نماز بعد از هر نماز که اکثر مردم طاقت صبر ندارند^([۱]).

سه چیز سبب گشایش شخص از غم و اندوهش است: اوّلی ذکر خداوند تعالی، دوّمی ملاقات با اولیاء الله و سوّمی گوش دادن به پند عُلما.

– ابو سلیمان دارانی در مناجات خود با پروردگارش این چنین می‌گفت: خدایا اگر تو مرا با گناهانم بخوانی من تو را با رحم و مهربانیت می‌خوانم و اگر تو مرا با حسادت و بخالتم صدا کنی من تو را با کرامت و سخاوتت می‌خوانم و اگر تو مرا به آتش بیندازی برایم فرقی نمی‌کند. ولی مطمئن باش چنان در آتش دوزخ می‌گویم، الله اکبر و ای خدایا تو را دوست دارم که تمام آتش دوزخ خود به خود خاموش شود^([۲]).

خوشا به حال کسی‌که دنیا را ترک کند، قبل از آنکه دنیا او را ترک کند و قبرش را آماده کند، قبل از آنکه وارد آن شود و خدایش را راضی نگه دارد قبل از آنکه او را ملاقات نماید.

حضرت علی فرمود: کسی‌که سنّت خدا را رعایت نکند، چیزی در دست ندارد. پرسیده شد: سنّت خدا چیست؟ فرمود: پنهان داشتن اسرار. کسی‌که سنّت پیامبر اکرم را نگه ندارد، چیزی در دست ندارد! پرسیده شد: سنّت پیامبر چیست؟ فرمود: مُدارا کردن با مردم و باز فرمود: کسی‌که سنّت اولیاء الله را نگه ندارد چیزی در دست ندارد. پرسیده شد: سنّت اولیاء الله چیست؟ فرمود: تحمّل اذیّت مردم.

فرمود: کسی‌که آخرتش را اصلاح کند، خداوند دنیایش را اصلاح می‌کند و کسی‌که باطن خود را اصلاح نماید، خداوند ظاهرش را اصلاح می‌نماید و کسی‌که رابطه‌اش را با خداوند اصلاح نماید، خداوند رابطه­ی او را با مردم اصلاح می‌نماید.

حضرت علی س می‌فرماید:

نزد خدا از بزرگ‌ترین مردم باش و نزد شیطان از بدترین مردم باش و  نزد مردم مردی از مردم باش.

فرمود: به هر کس بخشش کنی، امیر او گشته‌ای.

از هرکس درخواست کنی، اسیر او گشته‌ای .

از هرکس بی‌نیاز شوی، نظیر او گشته‌ای^([۳]).

حضرت حاتم اصم فرمود: روزی نبود که شیطان از من نپرسد چه چیزی می‌خوری؟ در جوابش می‌گفتم: مرگ می‌خورم. چه می‌پوشی؟ می‌گفتم کفن می‌پوشم و کجا زندگی‌ می‌کنی؟ در جوابش می‌گفتم: در قبر زندگی می‌کنم.

رسول خدا از اصحابش پرسید: علامت‌های ایمان چیست؟ جواب دادند: در بلا صبر کردن، در آسایش شکر کردن و در قضا و قدر، راضی شدن^([۴]).

خداوند متعال به یکی از پیامبرانش فرمود: کسی‌که دوستم داشته باشد داخل بهشت می‌نمایم و کسی‌که از من بترسد او را از دوزخ حفظ می‌نمایم و کسی‌که از من شرم و حیا نماید گناهانش را از یاد کراماً کاتبین می‌برم.

حضرت عبدالله بن مسعود س فرمود: واجبات را انجام بده تا عابدترین مردم باشی و از حرام دوری کن تا زاهد‌ترین مردم باشی و به رزقت راضی باش تا ثروتمندترین مردم باشی.

حضرت علی فرمود: ۱- «لا خیر فی علمِ لّیس فیه تفهّم»: در علم که در آن فهم نباشد، خیری نیست. ۲- «لا خیر فی قراءه لیسَ فیه تَدبُّر»: در قرائتی که در آن تدبّر نباشد، خیری نیست ۳- «لا خیر فی عباده لیس فیه تفقّه»: در عبادتی که در آن تفقّه نباشد، هیچ خیری نیست.

به ابراهیم ادهم گفتند: زهد را چگونه دیدی؟ فرمود: قبر را ترسناک دیدم در حالی‌که همدمی ندارم، راه را طولانی دیدم در حالی‌که توشه‌ای ندارم، خدا را جبّار دیدم در حالی‌که دلیلی ندارم^([۵]).

لقمان حکیم به پسرش گفت: ای پسرم وجود انسان سه قسم است: ۱- قسمتی برای خدا که آن روح است. ۲- قسمتی برای تو که آن عمل است. ۳-  قسمتی برای کِرم‌ها که آن جَسد است^([۶]).

وهب بن منبه گفت: در تورات آمده است: حریص فقیر است هرچند که تمام دنیا هم مال او باشد و برای حریص تمام دنیا تنها یک لُقمه است؛ از فرمانبردار فرمان برده می‌شود، هرچند که برده باشد و قانع غنی است هرچند که گرسنه باشد^([۷]).

حضرت ابوسلیمان دارانی می‌فرماید: کلید هر خیری در دنیا و آخرت خوف خداست، کلید دنیا پرستی سیری است، کلید آخرت گرسنگی است، عبادت و حرفه، شغل است، دکّان عبادت جای خلوت است، سرمایه­ی آن پرهیزکاری است و ثمره­ی آن بهشت است^([۸]).

وقتی به مردم می‌گویی برای عبادت خدا بیایید، در جواب می‌گویند: کار داریم! همه­ی مردم کار دارند به جُز سه دسته! یک دسته بچّه‌اند که در مهد خوابیده‌اند. دسته­ی دوّم مریض هستند که در بیمارستان خوابیده‌اند. دسته­ی سوّم کسانی‌که مرده‌اند که در قبرستان خوابیده‌اند.

حضرت علی می‌فرماید: گریه سه نوع است: ۱- گریه از خوف خدای بزرگ ۲- گریه از ترس رنج و عذاب ۳- گریه از ترس جدایی. گریه­ی اوّل – کفّاره­ی گناهان است. گریه­ی دوّم – پاکی عیب‌ها است و گریه­ی سوّم باعث رضایت محبوب است و ثمره­ی کفّاره­ی گناهان نجات از کیفر آخرت است، ثمره­ی پاکی و طهارت، درجات عالی است و ثمره­ی دوستی، حسن بشارت از جانب خدای بزرگ است.

[۱]– صحیح مسلم /ج۲٫

[۲]– کیمیای سعادت / ج ۲٫

[۳]– کیمیای سعادت جلد / ۲ ص ۸۰۳٫

[۴]– توشه­ی راه نجات ابن حجر عسقلانی.

[۵]– عقل، علم و عمل ج / ۲ / ۱۳۲ / تألیف / بابک محمودی.

[۶]– عقل، علم و عمل ج / ۲ / ۱۳۴ / تألیف / بابک محمودی

[۷]– تنبیه الغافلین / ج / ۲ / تألیف / الولیث سمرقندی.

[۸]– اخلاق سلف صالح. تألیف / عبدالوهاب شعرانی /.