دلایل شرعی بر فضیلت صحابه (۸)

از جمله مواردی که عقل­های مورخین و فیلسوفان را سرگردان و حیرت زده نموده، این است که مسلمانان به جنگ سرزمین­های با فرهنگ و تمدنی دیرینه رفتند. آنچه از این نبرد در مقایسه با نبردهای پیش از آن همچون نبردهای اسکندر بزرگ، انتظار می­رفت این بود که نبرد آنها از نابودی و ویرانی ساختمان­ها و مظاهر مادی تجاوز نکند و افکار فلسفی و دینی ساکنان اصلی این سرزمین­ها دچار تغییر و تحول نشود. پیروزی مسلمانان نتیجه­ی غیر قابل انتظاری را رقم زد زیرا مانند سیل همه چیز را در بر گرفت (همه چیز بین روز و شب تغییر کرد) تنها به جهت­گیری­های سیاسی و اقتصادی آن هم تنها در شهرهای بزرگ اکتفا نشد بلکه اعماق وجود همه آنان به جنب و جوش آمد چنانکه در زبان، افکار، قانون، اندیشه­ها، عادات و تصور آنها در باب عالم و عقیده­ی خداپرستی تغییری اساسی و سریع پدید آمد.[۱]

شواهد بسیار بیشتر از آن است که بخواهیم در این مجال به آنها استدلال کنیم وگرنه می­توان زندگی ده­ها و بلکه صدها تن از صحابه را به عنوان مثال ذکر کرد. تعدادی از صحابه به تفسیر قران کریم، بخشی به تفقه و تعدادی از آنها بر فتوا و اجتهاد مشغول بودند و مثال­های بسیاری مانند این تخصص­ها می­باشد. اگر گذری بر جایگاه و نظرات علمی آنها بیندازیم، کاملا با حقیقت عقاید آنها روبرو می­شویم، از عقیده­ی توحید تا صفات الهی و مساله­ی قضا و قدر، انسان و حقیقت، سرانجام و اخلاق او و همچنین جامعه، تشکیل دهنده­های آن و زندگی انسانی با تمام جوانب آن؛ تا جایی که امام احمد می­گوید: «جنس اعمال در عصر صحابه شکل گرفت.» و مقصود امام احمد این است که آنها قواعد زندگی را پایه­ریزی کردند. و امام احمد می­گوید: «هیچ مساله­ای نبوده که صحابه در مورد آن و یا مانند آن سخن نگفته باشند. هنگامی­که سرزمین­ها فتح شد و اسلام گسترش پیدا کرد، اعمال ن. و جدیدی پدید آمد و صحابه براساس کتاب و سنت در مورد آن حکم کرده و سخن می­گفتند و تنها برخی از آنها به صورت نادر در اندک مسائلی بر مبنای رای و نظر سخن می­گفتند.»[۲]

این زندگی کامل است که عقیده، عبادات و اخلاق را در خود جمع نموده است. صحابه در زندگی روزمره و عادی، در میدان جنگ و نبرد، در معاملات، روابط اجتماعی، اخوت و برادری، ازدواج، آزادی برده، خوشی و ناخوشی پیرو همین عقاید، افکار، اخلاق و عبادات بودند. صحابه این مزیت و برتری را به خود اختصاص داده بودند و این مزیت آنان را از کسانی که بعد از آنها آمدند، متمایز می­کرد. زیرا با پایان یافتن عصر صحابه اندک اندک تحول و دگرگونی و دوری از این الگوها رشد کرد و زندگی با سطحی پایین­تر از زندگی آنها شروع به نمود و بالیدن کرد. فتنه­ها ظهور کرد و به تدریج از بلندای سروری و نوک قله، حرکت نزولی و سقوط شروع شد.

[۱] – د. دراز: مدخل الی القرآن کریم، ص ۵۴، دارالقلم،  کویت، ۱۳۹۱ هـ. ۱۹۷۱ م.

[۲] – ابن تیمیه: معارج الوصول الی اصول الدین وفروعه، قد بینها الرسول، ص ۴۳، ط. المکتبه العلمیه بالمدینه المنوره.