عمرو بن عاص، دانشمند و فرزانه (۲)

باری به حضرت معاویه (رض) گفت: «کریم و نیکو سرشت حمله می آورد چون گرسنه شود و فرومایه آن هنگام که سیر گردد. پس حاجت بزرگوار را برآورده کن و فرومایه را بر جای خود بنشان»
-باری حضرت معاویه (رض) از عمرو بن عاص (رض) پرسید: دانا و فرزانه ترین انسان کیست؟ عمرو بن عاص (رض) گفتند: (آن که، رأی او امیال و خواهشاتش را انکار نماید). حضرت معاویه (رض) گفت: (سخاوتمندترین فرد کیست؟) گفت: (کسی که از دنیایش، در راه خیر و صلاح دینش دست بشوید )
معاویه (رض) گفت: (شجاع ترین فرد کیست؟) گفت: (کسی که جهلش را با شکیبایی اش پس براند)
از اقوال درخشان و استثنایی او: (مرگ هزار تن از بزرگان و نام آوران زیان و آسیبی کمتر از زیاد گشتن، فرومایگان و سفله گان دارد).
عمرو بن عاص می گوید: (هر گاه من رازم را با دوستانم افشا نمودم، و او آن را برملا ساخت، وی را به گناه و ملامت متهم نمی کنم ): به او گفته شد: چطور این گونه است؟ گفت: (من به نگاهداری و حفظ آن سزاوار تر بودم).
و چه درست و زیبا گفته است جابر بن عبدالله انصاری- رضی الله عنه-:
(عمر بن خطاب (رض) را همراهی کرده ام، هیچ فردی را در تلاوت قرآن فصیح تر و در فهم متون دینی داناتر و در تعامل نیک تر، همانند او ندیدم. و با طلحه بن عبیدالله همدم شدم، هر گز مردی را بدون چشمداشت و در عطا و احسان بخشنده تر چون او نیافتم. و حضرت معاویه (رض) را همراهی کردم، اما هیچ فردی را باشکیبا تر و بردبارتر چون او ندیدم. و در معیت عمرو بن عاص (رض) قرار گرفتم، هر گز مردی را در آداب دانی بدیهه و شفاف تر و دوست و همراهی بزرگ منش تر و در ظاهر و باطن شبیه تر به یکدیگر، نظیر او ندیدم. و با مغیره بن شعبه همراه شده ام. اگر در شهری هشت دروازه باشد که جز با مکر و حیله نتوان از آنان به در آمد، او حتما از همه ی آنان عبور می نمود).
قبلا در سخن از زیرکی عمرو بن عاص (رض) به بخشی از سخنان خردمندانه و اقدامات متوازن و افکار دور اندیش و مصلحت بینانه ی وی اشاره کردیم. به واقع جدایی و تفکیک میان دو ویژگی «زیرک»و «خردمند» در رابطه با عمرو بن عاص (رض) و امثال او، امریست دشوار. هدف از تعریف جداگانه ی این دو صفت، بدین جهت نیست که میان این دو ویژگی که از خصیصه های عملی و جدا ناپذیر عمرو بن عاص (رض) در طول زندگی اش به شمار می آمدند، به تنهایی تفکیک و جدایی ایجاد نمایم، بلکه بدان جهت که بر شخصیت عملیِ کامل و کمال یافته ی وی پرتویی بیفکنم و ابعاد این شخصیت تکامل یافته را به تفصیل، تبیین نمایم.
لذا و بنا بر آنچه گفتیم، عمرو بن عاص (رض) خردمندی زیرک و یا زیرکی خردمند تلقی می گردید. یا به سخن دیگر: حکمت و خرد، ریشه در زیرکی و فراستش دارد و زیرک است، چون برخوردار از دانش و بصیرت بود. بی گمان حضرت عمرو بن عاص (رض) از زیرک مندترین رجال عرب و از برترین ها در آراء نافذ و تدبیر و مآل اندیشی، به شمار می آمد.