وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
آیا به هنگام وقوع زلزله خواندن نماز آیات سنت است؟ چون در حدیث است – نظر مذاهب چیست؟ و چرا شما هنگام بحث نماز آیات اشاره ای به خواندن آن هنگام زلزله نکردید؟
الحمدلله،
هیچ حدیثی از شخص پیامبر صلی الله علیه وسلم وارد نشده که ایشان – بجز برای کسوف – نمازی تحت عنوان نماز آیات خوانده باشند، مثلا در وقت زلزله یا طوفان و سیل و غیره.. برای همین بعضی از علماء نماز خواندن را بجز برای کسوف و خسوف روا نمی دانند.
اما بعضی از فقهای مذاهب با استناد به روایتی از ابن عباس رضی الله عنه گفتند : خواندن نماز – به همان شیوه ای که برای نماز کسوف خوانده می شود – در وقت روی دادن هر نشانه ای از آیات الهی مانند : زلزله، طوفان، سیلابهای ویرانگر .. مستحب است؛ و روایت ابن عباس رضی الله عنه چنین است : « أنه صلی فی زلزله بالبصره کصلاه الکسوف، ثم قال : هکذا صلاه الآیات».
یعنی: «ابن عباس به دلیل زلزله شهر بصره همانند نماز کسوف خواند، سپس گفت : نماز آیات اینگونه است».
این روایت را ابن أبی شیبه (۲/۴۷۲) وعبد الرزاق (۳/۱۰۱)، و بیهقی در “السنن الکبری” (۳/۳۴۳) آوردند و بیهقی گفته : این عمل از ابن عباس ثابت است، و حافظ ابن حجر در “فتح الباری”(۲/۵۲۱) آنرا صحیح دانسته است.
علامه کاسانی حنفی می گوید : «نماز خواندن در وقت هر ترس و هراسی (که بر مردم وارد می شود) مستحب است، مانند : باد شدید، و زلزله، و تاریکی (در روز)، و باران مداوم؛ زیرا اینها از مخاوف هستند، و موجب هول و هراس اند..». “بدائع الصنائع” (۱/۲۸۲).
و در کتاب “منح الجلیل شرح مختصر خلیل” (۱/۳۳۳) از کتب مالکیه آمده : «و نماز زلزله و دیگر آیات مخوف شبیه وبا و طاعون مستحب است، بصورت جماعت با دو رکعت یا بیشتر».
و اما حنابله تنها نماز زلزله را مستحب می دانند، و آنهم به دلیل روایت ابن عباس، غیر آنرا مشروع نمی دانند. نگاه به : “کشاف القناع” (۲/۶۶) .
و در کتاب ” التمهید لما فی الموطأ من المعانی والأسانید” (۳/۳۱۸) چنین آمده : «.. و امام مالک و شافعی معتقد به خواندن نماز در وقت زلزله و تاریکی (در روز) و باد شدید نبودند، ولی گروهی از اهل علم از جمله امام احمد و اسحاق و ابوثور به نماز خواندن در این مواقع معتقد بودند، و از ابن عباس روایت شده که او در وقت زلزله نماز خوانده، و ابوحنیفه هم گفته : اگر کسی نماز بخواند خوب است، و اگر هم نخواند ایرادی ندارد.
و بعد مولف ادامه می دهد : از پیامبر صلی الله علیه وسلم وارد نشده که در عصر ایشان زلزله آمده باشد و سنتی در این باره (یعنی خواندن نماز در وقت زلزله) به صحت نرسیده، و اولین زلزله در عهد اسلام در زمان خلافت عمر رضی الله عنه بوده است..
حماد بن سلمه از قتاده از عبدالله بن حارث روایت می کند که در شهره بصره زمین لرزید، ابن عباس گفت : والله نمی دانم زمین لرزید یا زمین (زیر پای) من بود، لذا بلند شد و همراه مردم نماز کسوف خواند».
و اما امام نووی در “المجموع” (۵/۶۱) می گوید که : امام شافعی معتقد بود که نماز آیات را می توان بصورت انفرادی در خانه و بدون جماعت خواند.
و شیخ الاسلام ابن تیمیه معتقد بود که خواندن نماز در وقت هر نشانه ای از آیات الهی مشروع است، می گوید : «و نماز (به شیوه) کسوف برای هر آیتی مانند زلزله و غیر آن خوانده می شود، و این قول ابوحنیفه و روایتی از احمد و محققین حنابله و دیگران است». “الفتاوی الکبری” (۵/۳۵۸).
و اما علامه ابن عثیمین درباره خواندن نماز بغیر از کسوف و خسوف می گوید :
«علماء بر سه قول اختلاف نظر دارند :
قول اول : برای هیچ آیتی نماز خوانده نمی شود بجز برای زلزله .
و اینها می گویند : در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم باد و طوفان و بارانهای شدید وجود داشته ولی نمازی برای این موارد نخواندند، اما برای زلزله به روایت ابن عباس و علی ابن ابیطالب رضی الله عنهم استناد می کنند که آنها در وقت زلزله نماز خواندند، پس حجت آنها عمل صحابی است.
قول دوم : تنها برای خورشید و ماه نماز خوانده می شود، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : « فَإِذَا رَأَیْتُمُوهُمَا فَصَلُّوا ». یعنی : «هرگاه خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی روی داد نماز بخوانید». متفق علیه
بجز این دو برای هیچ آیتی از آیات تخویف (هولناک) نمازی خوانده نمی شود، و عمل ابن عباس اجتهاد شخصی ایشان بوده است.
قول سوم : برای هر آیت هولناکی نماز خوانده می شود.
و دلیل آنها چنین است :
۱- عمومیت علت فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم : «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللهِ، یُخَوِّفُ اللهُ بِهِمَا عِبَادَهُ». یعنی : «همانا خورشید و ماه دو نشانه از آیات الهی هستند، که خداوند بوسیله آن دو بندگانش را می ترساند». مسلم (۹۱۱).
و گفتند : هر آیتی که در آن ترس و هراس باشد، می توان برای آن نماز خواند.
۲- سختی و هراسی که در بعضی آیات ایجاد می شود از سختی کسوف بیشتر است.
۳- آنچه از عمل ابن عباس و علی رضی الله عنهم روایت شده، دلالت می کند که نماز تنها مختص کسوف نیست، و هر چیزی که تخویف و هراس داشته باشد می توان برای آن نماز خواند.
۴- .. و اگر در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم بار و رعد و برق و مانند اینها بودند و نماز نخواندند، دلیل بر خلاف گفته ما نیست؛ زیرا ممکن است آن باد معمولی باشد و مردم به شدت آن عادت گرفته باشند و برای آنها ترسناک نبوده باشد، .. درست است که بعضی از رعد و برقها بسیار بزرگ و ترسناک است، ولی آیا رعد و برق زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم هم تا این حد ترسناک بوده؟ چه کسی می تواند ثابت کند که اینگونه بوده؟..
این رای سوم رای برگزیده شیخ الاسلام ابن تیمیه است که راجح هم همین است».
” الشرح الممتع ” (۵/۱۹۳) با اختصار اندک و جزئی.