وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
مفهوم خُلق عظیم:
الله در توصیف پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:
﴿وَإِنَّکَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِیمٖ﴾ [القلم: ۴]
«و یقیناً تو [ای محمّدr!] بر اخلاق و خوی بسیار عظیم و والایی هستی».
پاک و منزّه است ذاتی که مقام و منزلتش این قدر بزرگ و احسانش این اندازه کامل است. به بزرگی فضل و کمال و فراگیری لطف و احسانش بنگر که چگونه خودش میبخشد و سپس تحسین میکند؟!»[۱]
شیخ الإسلام ابن تیمیّه wمیگوید: «خُلق عظیمی که الله تعالی محمّد صلی الله علیه وسلم را با آن توصیف نموده، همان دین مشتمل بر تمامی دستورات الهی است، چنانکه مجاهد و دیگران بر این باور بودند. یعنی همان تفسیر و توضیح قرآن، چنانکه أمّ المؤمنین عایشه میگوید: «اخلاق پیامبرr، قرآن کریم بود».[۲]
اخلاق واقعی و حقیقی، اقدام به فرمانبرداری و انجام آنچه الله متعال دوست دارد، از روی میل و با دلی گشاده است».[۳]
ابن قیّم در تفسیر آیۀ قبلی چنین میآورد: «ابن عبّاس و مجاهد میگویند: یعنی بر دین بزرگی هستی که از دیدگاه من، هیچ دینی محبوبتر و پسندیدهتر از آن نیست. و مراد دین اسلام است.
حسن میگوید: هدف، آداب قرآنی است.
قتاده میگوید: مراد، همان دستورات و محرّمات الهی است که به‌وسیلۀ قرآن بیان میگردد.
یعنی اخلاقی داری که الله تو را به‌وسیلۀ آن در قرآن برتری داد».[۴]
شیخ محمّد طاهر بن عاشور میآورد: «خُلق عظیم: یعنی برترین اخلاق و کاملترین آن که در سرشت انسان به نهایت کمال مطلوب رسیده است، چون مکارم اخلاق در وجود پیامبر rجمع شده بود و ایشان با وجود تفاوت شرایط، همواره با مردم به نیکی رفتار مینمودند و از این رو، خُلق عظیم برتر از مطلق اخلاق نیکوست».[۵]
همچنین میگوید: «بدان که بهترین و کاملترین خُلق عظیم که برترین اخلاق نیک هم به شمار میرود، عبارت است از: دینداری، شناخت حقایق، بردباری، عدالت، صبر بر سختیها، اعتراف به احسان فرد نیکوکار، تواضع، زهد، پاکدامنی، عفو، بخشندگی، حیا، شجاعت، راه و روش نیکو، آرامش، وقار، رحمت، رفتار و برخورد نیک.
اخلاق در ذات و باطن انسان وجود دارد و نشانههایش اعمال صاحب آن در سخن، خوشرویی، پایداری، داوری، تحرّک و آرامش، خوراک و نوشیدنی، ادبنمودن خانواده و افراد تحت تکفّل و نتایج این امور؛ همچون احترام در نزد مردم و تعریف و شهرت اوست.
نشانههای اخلاق پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز علاوه بر موارد فوق، ادارۀ امور امّت و ویژگیهای مخصوص ایشان؛ مانند فصاحت سخن و جملات کامل و بلیغشان است».[۶]
[۱]– نک: إحیاء علوم الدّین، ابوحامد غزالی، ج ۲، صص ۳۵۷- ۳۵۸٫
[۲]– صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۷۴۶ به نقل از هشام بن حکیم که از أمّ المؤمنین عایشه Iدر مورد اخلاق رسول الله rپرسید.
[۳]– مجموع الفتاوی، ابن تیمیّه، ج ۱۰، ص ۶۵۸٫
[۴]– مدارج السّالکین، ج ۲، ص ۲۸۹٫
[۵]– تفسیر التّحریر والتّنویر، ج ۲۹، ص ۶۴٫
[۶]– همان، ص ۶۵٫