وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
چرا برای حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم میگویند وبرای دیگر پیامبران علیه السلام؟
الحمدلله،
این قضیه جای تفصیل است. البته برخلاف تصور سوال کننده استعمال (صلی الله علیه وآله سلم) برای دیگر پیامبران نیز صحیح است زیرا “صلی الله علیه وسلم” و “علیه السلام” از الفاظ مشترک هستند؛ یعنی “صلی الله علیه وسلم” یا “علیه الصلاه و السلام” هر دو از لفظ صلوات هستند، البته ترجیحا از لفظ (علیه السلام) برای دیگر پیامبران استفاده می شود و برای پیامبر اسلام از (علیه الصلاه و السلام یا صلی الله علیه وسلم) استفاده می شود، چون پیامبر اسلام افضل انبیاء است لذا بهتر آنست که کاملتر بر وی سلام داده شود و گفت( علیه الصلاه والسلام) یعنی صلاه را نیز بر سلام افزود، و نیز به این علت که الله تعالی ما مسلمانان را امر به صلاه و تسلیم بر پیامبر می نماید، چنانکه می فرماید:
« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»(احزاب ۵۶)
یعنی: خدا و فرشتگانش بر پیامبر صلاه مىفرستند؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر او صلاه فرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.
و این آیه مخصوص پیامبر صلی الله علیه وسلم است،
از طرفی خود پیامبر صلی الله علیه وسلم در هنگام ذکر نام انبیاء از لفظ (علیه السلام) استفاده می کردند، مثلا پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«أحب الصلاه إلى الله صلاه داود علیه السلام..»الحدیث، رواه البخاری
یعنی: محبوبترین نماز، نماز داود علیه السلام است…
و نیز در مورد کعبه فرمودند:
«لبنیته على أساس إبراهیم علیه السلام.» رواه البخاری
یعنی: تا کعبه را بر اساس (بنای) ابراهیم علیه السلام بنا کنم.
که مشاهده می شود پیامبر صلی الله علیه وسلم در هنگام ذکر نام داود و ابراهیم از شعار علیه السلام استفاده کردند و این رهنمودی برای دیگر مسلمانان است تا هنگام ذکر پیامبران از شعار ”علیه السلام” استفاده شود.
البته همانطور که گفته شد استعمال (علیه الصلاه والسلام یا صلی الله علیه وسلم) برای دیگر انبیا نیز صحیح است، همانطور که خود پیامبر صلى الله علیه و سلم نیز این لفظ یعنى صلى الله علیه و سلم براى آدم علیه السلام استفاده کرد و در حدیث زیر فرمود:
عن أبی هریره رضی الله عنه عن النبی صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم قال « لما خَلَقَ الله آدم صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم قال: اذْهَبْ فَسَلِّمْ عَلَى أُولئِکَ نَفَرٍ مِنَ الَمَلاَئکه جُلُوسٌ فاسْتمعْ ایُحَیُّونَکَ فَإنَّها تَحیَّتُکَ وَتَحِیَّهُ ذُرِّیَّتِک. فقال: السَّلام عَلَیْکُمْ، فقالوا: السَّلام ُ عَلَیْکَ وَرَحْمهُ الله، فَزادُوه: وَرَحْمهُ الله » متفق علیه.
از ابو هریره رضی الله عنه روایت است که: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: چون خداوند آدم صلى الله علیه و سلم را آفرید، به او فرمان داده وگفت: برو بر اینها سلام کن! بر گروهی از فرشتگان که نشسته بودند، و بشنو به آنچه که می گویند. زیرا آن سلام تو و اولاد تست. پس گفت: «السَّلام عَلَیْکُمْ » و آنها گفتند: « السَّلام ُ عَلَیْکَ وَرَحْمهُ الله »، «وَرَحْمهُ الله » را به آن افزودند.
و حتی برخی علما آنرا برای غیر پیامبران نیز جایز می دانند البته تحت شرایطی که بعدا توضیح داده خواهد شد و حالا برای روشنتر شدن بحث به ذکر اقوال علما می پردازیم و در انتها نتیجه مباحث را ذکر می نماییم:
در جواز استعمال لفظ ” علیه السلام ” برای غیر پیامبران ما بین علما اختلاف نظر وجود دارد، همچنین در دعای صلاه (صلی الله علیه) بر شخصی معین اختلاف وجود دارد؛
ابن القیم رحمه الله در این مورد در کتاب خود به نام “جلاء الأفهام فی فضل الصلاه على محمد خیر الأنام صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ” مفصلا توضیح داده است؛ و نقل کرده است که ابن عباس وطاووس وعمر بن عبد العزیز وأبی حنیفه ومالک وسفیان بن عیینه وسفیان ثوری وأصحاب شافعی آنرا مکروه می دانند ( یعنی استعمال “علیه السلام” یا “صلی الله علیه” را برای غیر پیامبران مکروه می دانند)، ولی از القاضی أبی یعلى نقل می کند که حسن بصری وخصیف ومجاهد ومقاتل بن سلیمان ومقاتل بن حیان و بیشتر أهل تفسیر آنرا جایز می دانند. و (ابن قیم ) می گوید: إمام أحمد وإسحاق بن راهویه وأبی ثور ومحمد بن جریر طبری نیز بر این رأی هستند. ( یعنی استعمال “علیه السلام” یا “صلی الله علیه” را برای غیر پیامبران جایز می دانند)
سپس ابن قیم رحمه الله برای مخالفین این طرز دعا(ی علیه السلام یا صلی الله علیه) ده دلیل، و برای موافقان چهارده دلیل ذکر می کند، و سپس در ادامه چنین می گوید: فصل الخطاب در این مسئله آنست که دعای صلاه بر غیر از پیامبر (دو حالت دارد:) (حالت اول:) یا این دعا بر آل و همسران و اولاد پیامبر و یا حتی غیر آنهاست، که در اینصورت دعای صلاه بر آنها همراه با پیامبرمشروع است و البته صلوات بر پیامبر به تنهایی و بدون داخل نمودن آل و اصحاب نیز جایز است.
حالت دوم: اگر بر ملایکه یا اهل طاعت و تقوا به صورت عموم باشد و کسانی که در بین آنها پیامبران و غیر آنها نیز وجود دارد، باز این دعا جایز است. مثلا گفته می شود: “اللهم صل على ملائکتک المقربین وأهل طاعتک أجمعین.”
و اگر استعمال این دعا بر شخص یا طایفه ی معینی باشد، بگونه ایکه آن دعا به عنوان شعاری برای آنها قرار داده شود مکروه است، هرچند که عده ای آنرا حرام می دانند علی الخصوص هنگامی که این دعا به عنوان شعاری برای شخص معینی قرار داده شود درحالیکه برای افرادی که هم شأن آن شخص و یا حتی افضلتر از وی هستند استعمال نشود چنانکه روافض آنرا برای علی رضی الله عنه بکار می برند (یعنی می گویند: علی علیه السلام ) و هر گاه اسم علی را ذکر می کنند می گویند: علیه الصلاه والسلام، در حالیکه این دعا را برای کسی که از علی رضی الله عنه افضلتر است بکار نمی برند، و در اینحالت استعمال چنین دعایی ممنوع است…
ولی اگر این دعا (دعای صلاه) بگونه ای استعمال شود که به عنوان شعار(مخصوص فرد معینی) قرار نگیرد ایرادی ندارد؛ مثلا صلاه بر کسی که زکات می دهد،و پیامبر صلی الله علیه وسلم بر زن و شوهری صلاه فرستاد، و چنانکه از علی رضی الله عنه روایت است که بر عمر صلاه فرستاد ( علی رضی الله عنه به عمر گفت: صلى الله علیک). و بدین صورت بین اختلاف وارده در این مسئله اتفاق حاصل و رأی صواب واضح می شود. “جلاء الأفهام” ص (۴۶۵- ۴۸۲).
و البته جمهوری از علما گفته اند: جایز نیست که دعای صلاه را برای غیر از پیامبران بکار برد، زیرا این دعا شعاریست مخصوص انبیاء که هرگاه نام آنها ذکر شد بکار برده میشود (مثلا هروقت گفته شود عیسی یا یونس، باید گفت: عیسی صلى الله علیه وسلم و یونس صلى الله علیه وسلم) بنابراین چنین گفته نمی شود که مثلا:( أبو بکر صلى الله علیه گفت. یا: علی صلى الله علیه گفت).و هرچند معنی آن صحیح باشد باز نمی توان دعایی را برای کسانی که آن دعا شعار آنها نیست بکاربرد، مثلا گفته نمی شود: (محمد عز وجل گفت) هرچند شکی نیست که محمد صلى الله علیه وسلم عزیز و جلیل است زیرا (عز و جل) شعاری است که با ذکر الله استعمال می شود.
و همچنین امام نووی در شرح صحیح مسلم در مورد صلوات بر شخص معینی می نویسد:” اصحاب ما می گویند: دعای صلاه بر غیر انبیاء جایز نیست مگر برای پیروانشان، زیرا صلوات فرستادن در زبان سلف صالح مخصوص انبیاء بوده است، چنانکه (عزو جل) مخصوص الله تعالی است و مثلا گفته نمی شود: محمد عز وجل هرچند که ایشان عزیز و جلیل می باشند و گفته نمی شود : أبو بکر صلى الله علیه وسلم هرچند که معنی این دعا برای او صحیح است.
ولی در عوض برخی علما چنانکه در کلام ابن قیم نیز بدان اشاره شد، این دعا را حتی برای شخص معینی جایز می دانند؛
هیئت دائمی افتا در مورد صلوات بر دیگر انبیاء چنین فتوا داده اند:
”اولا؛ دعا کردن با (صلى الله علیه وسلم) فقط مخصوص پیامبر صلی الله علیه وسلم نیست، بلکه برای تمامی پیامبران علیهم الصلاه والسلام است.
ثانیا؛دعا با (رضی الله عنه) اصطلاحی است که اهل علم آنرا بعنوان شعاری برای صحابه رضی الله عنهم قرار داده اند، و اگر احیانا انسان آن دعا را در حق هر مسلمان دیگری بکار ببرد ایرادی ندارد.
ثالثا؛دعا به ( رحمه الله ) و ( سلمه الله ) دعای مشروعی است که می توان برای مسلمان زنده و مرده بکار برد.
وبالله التوفیق ، وصلى الله على نبینا محمد وآله وصحبه وسلم”.اللجنه الدائمه للبحوث العلمیه والإفتاء .الشیخ عبد العزیز بن عبد الله آل الشیخ … الشیخ عبد الله بن غدیان… الشیخ صالح الفوزان… الشیخ بکر أبو زید .”فتاوى اللجنه الدائمه للبحوث العلمیه والإفتاء” (۲۴/۱۶۰( .
و شیخ ابن عثیمین رحمه الله می گوید:” صلوات بر غیر پیامبران، چنانکه بر پیروان آنها باشد، با نص و اجماع جایز است ( مثلا گفته شود: صلى الله علیه وسلم وعلى آله وصحبه وسلم) اما در صلوات بر غیر پیامبران برای شخص معینی، بین اهل علم اختلاف است که آیا جایز است یا خیر؟
صحیح آنست که (برای شخص معین نیز) جایز است، مثلا به شخص مومنی گفته شود: “صلی الله علیه”، زیرا خداوند تبارک و تعالی به پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:« خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ علیهم»(از اموال آنها صدقهاى (بعنوان زکات) بگیر، تا بوسیله آن، آنها را پاک سازى و پرورش دهى! و (به هنگام گرفتن زکات،) به آنها دعا کن)، پس پیامبر صلی الله علیه وسلم بر کسی که زکات مالش را می آورد دعای (صلاه) می کرد و هنگامی که (طایفه ی أبی أوفى ) زکات هایشان را آوردند فرمود: (اللهم صلى على آل أبی أوْفَى ) (متفق علیه )، مگر اینکه این شعار(صلوات) برای شخص معینی قرار داده شود که هرگاه نام کسی برده شود، گفته شود: صلى الله علیه ، زیرا این امر جز برای انبیا جایز نیست، مثلا هر وقت که نام ابوبکر را شنیدیم بگوییم: صلى الله علیه ، یا هر وقت که نام عمر را شنیدیم بگوییم: صلى الله علیه ، یا هر وقت که نام عثمان را شنیدیم بگوییم: صلى الله علیه ، یا هر وقت که نام علی را شنیدیم بگوییم: صلى الله علیه ،(و این جایز نیست) یعنی این دعا (صلى الله علیه) جایز نیست که به عنوان شعار برای شخص معینی استفاده شود. ”فتاوى نور على الدرب”.
منظور آن است که احیانا در صلوات فرستادن بر یک صحابی ایرادی وارد نیست، مثلا گفته شود : أبو بکر علیه السلام ، علی علیه السلام، البته به شرطی که این صلوات فقط به عنوان شعاری مختص یک یا چند صحابی قرار نگیرد به گونه ای که هروقت نام آن صحابی ذکر شد صلوات فرستاده شود و آن صلوات را مختص آن صحابی یا شخص قرار دهیم.ولی هنگام ذکر نام دیگر صحابی چنین دعایی نگوییم و به اصطلاح تفریق قائل شویم و اگر چنین رفتار شود، بدعت خواهد بود.
خلاصه این مناقشات را می توان چنین جمع کرد:
صلوات فرستادن چند حالت دارد:
سلام و صلاه بر پیامبر صلی الله علیه وسلم به اتفاق و با دلیل اثبات شده از کتاب و سنت جایز و بلکه مستحب است.
سلام و صلاه بر دیگر انبیاء نیز جایز است و در این زمینه خلافی وجود ندارد. مثلا می توان گفت: (عیسی صلی الله علیه وسلم، یا ادریس صلی الله علیه وسلم، یا ادریس علیه الصلاه و السلام ). ولی بهتر است به تبعیت از پیامبر صلی الله علیه وسلم هنگام ذکر نام دیگر انبیاء از (علیه السلام) استفاده شود.
دعای صلاه بر پیروان انبیاء اگر بصورت عام باشد جایز است مثلا گفته شود: صلی الله علیه وسلم و علی آله و اصحابه و ذریته و ازواجه، که در این حالت بر اصحاب و اهل بیت و همسران پیامبر صلوات فرستاده شده همانطور که بر پیامبر صلوات فرستاده شد.
سلام یا صلوات بر شخص معینی از غیر انبیاء، مثلا سلام فرستادن برای یکی از اهل بیت یا صحابه بصورت معین همانند گفتن ( علی علیه السلام یا علی صلی الله علیه یا عثمان علیه السلام یا عثمان صلی الله علیه) ما بین علما اختلاف وجود دارد، جمهور علما این دعا را برای اشخاص دیگر بجز انبیاء جایز نمی دانند و اظهار داشته اند که صلوات فرستادن در حقیقت شعاری است که مخصوص انبیاء است چنانکه شعار (عزوجل) مخصوص باری تعالی است. ولی برخی دیگر از علما تحت شرایطی صلوات فرستادن برای شخص معینی بجز انبیاء را جایز می دانند و فرموده اند که؛ اگر استعمال آن صلوات فقط مخصوص فردی یا افرادی معدود قرار نگیرد بگونه ایکه آن صلوات به مانند انبیاء شعاری برای آنها قرار نگیرد و علاوه بر آن اشخاص معدود، برای دیگران نیز بکار برده شود، جایز است. مثلا هروقت اسم یکی از اهل بیت یا صحابه آمد بدون توجه به جایگاه او نسبت به سایر اهل بیت و صحابه بر وی دعای صلاه بفرستیم ایرادی ندارد، ولی اگر فقط برای علی رضی الله عنه یا عمر رضی الله عنه این دعا استعمال شود ولی برای دیگران که حتی ممکن است از آندو افضلتر باشند استعمال نشود، صحیح نیست که این دعا را در این مواقع استعمال نمود. بعبارتی اختصاص این شعار برای طائفه ای از مومنان و اختصاص ندادن آن برای طائفه ی دیگر بدعت است چنانکه شیعه بر اهل بیت سلام و صلوات می فرستد ولی برای غیر اهل بیت چنین شعاری بکار نمی برند. والله اعلم
اما آنچه که مشهور است ، بهتر است که بنا به امر قرآن بر پیامبر صلاه و سلام فرستاد، و به تبعیت از پیامبر صلی الله علیه وسلم هنگام ذکر نام دیگر انبیاء از (علیه اسلام) استفاه شود هرچند جایز است که از (صلی الله علیه وسلم ) برای دیگر پیامبران نیز استفاده شود. و بهتر است که بمانند علما رحمهم الله هنگام ذکر نام صحابه یا اهل بیتی که صحابی هم است از اصطلاح ( رضی الله عنه ) و به هنگام شنیدن نام علما از اهل بیت و دیگران یا سایر مومنان (“رحمه الله” اگر فوت کرده باشند و “حفظه الله” اگر در قید حیات باشند) استفاده شود.
والله تعالی اعلم