آیا زکات فطر برکسی که روزه رمضان نگرفته واجب است؟

آیا کسی که به دلیل بیماری یا مسافرت کل ماه رمضان را روزه نگرفته باشد، زکات فطر بر او واجب است؟

 

الحمدلله،

جمهور اهل علم از جمله ائمه اربعه معتقدند که زکات فطر بر هر مسلمانی واجب است حتی اگر رمضان را روزه نبده باشد، و کسی جز سعید بن مسیب و حسن بصری با این حکم مخالفت نکردند و آندو گفتند : زکات فطر جز بر کسی که روزه بوده واجب نیست، ولی رأی صحیح قول جمهور علماء است، زیرا از عموم حدیث ابن عمر چنین برداشت می شود، آنجا که گفت : «فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ زَکَاهَ الْفِطْرِ، صَاعًا مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِیرٍ عَلَی الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّکَرِ وَالأُنْثَی، وَالصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ مِنْ الْمُسْلِمِینَ، وَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُؤَدَّی قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَی الصَّلاهِ» بخاری (۱۵۰۳) ومسلم (۹۸۴).

یعنی : « رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم زکات فطر را  بر مرد و زن، بزرگ و کوچک، برده و آزاد، فرض قرار داد و مقدار آن را یک صاع خرما و یا یک صاع جو، تعیین فرمود. و دستور داد تا قبل از نماز عید فطر، پرداخت گردد».

در حدیث آمده که : «الصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ مِنْ الْمُسْلِمِینَ» یعنی زکات بر کودک کوچکی که نمی تواند روزه بگیرد نیز لازم شده است.

و اما استدلال کسانی که به گفته ابن عباس رضی الله عنه برای عدم وجوب زکات بر غیر روزه داران استناد می کنند، آنجا که گفت : «فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ زَکَاهَ الْفِطْرِ، طُهْرَهً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ، وَطُعْمَهً لِلْمَسَاکِینِ ..». أبو داود (۱۶۰۹).

یعنی : «پیامبر صلی الله علیه وسلم زکات فطر را به عنوان پاک کننده‌ی روزه‌دار از سخنان بیهوده و دشنام، و بعنوان رزق و خوراکی برای مساکین واجب کرده است..».

و می گویند : در حدیث ذکر شده که زکات فطر موجب (طُهْرَهً لِلصَّائِمِ : پاک کننده‌ی روزه‌دار) است، و این دلالت دارد که زکات فطر جز بر کسی که روزه بوده واجب نیست، ولی حافظ ابن حجر در “الفتح الباری” (۳/۳۶۹) اینگونه پاسخ داده است : «ذکر تطهیر (در حدیث) از باب غالب است، همانطور بر کسی که گناهی نکرده واجب است، مانند کسی که لحظه ای قبل از غروب خورشید (روز آخر رمضان) اسلام می آورد».

یعنی زکات فطر بیشتر برای آن تشریع شده که پاک کننده روزه دار است، اما حصول این تطهیر شرط وجوب زکات فطر نیست، و نظیر آن در زکات مال است که آن نیز برای تطهیر نفس تشریع شده است، « خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا» (توبه ۱۰۳). «از اموال آنها صدقه‏ای (بعنوان زکات) بگیر، تا بوسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی».

و با این وجود زکات در مال کودک غیر بالغ نیز واجب است، حال آنکه او نیازی به تطهیر نفس ندارد، چرا که حتی یک بدی و گناه برای او نوشته نشده است.

 

والله اعلم

وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم