اهل سنت و الجماعت:
معتقدند که ایمان یعنی قول و عمل، و دارای درجات و بخشهایی است؛ با طاعت افزوده میشود تا جایی که همانند کوه میگردد و به سبب گناه کاهش مییابد تا جایی که چیزی از آن باقی نمیماند و مومنان برحسب علم و عمل خود بر یکدیگر برتری دارند و بعضی از بعضی دیگر دارای ایمان کاملتر میباشند و در این مورد دلایل زیادی از قرآن و حدیث وجود دارد.
خداوند متعال میفرماید: ﴿وَإِذَا مَآ أُنزِلَتۡ سُورَهٞ فَمِنۡهُم مَّن یَقُولُ أَیُّکُمۡ زَادَتۡهُ هَٰذِهِۦٓ إِیمَٰنٗاۚ فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ فَزَادَتۡهُمۡ إِیمَٰنٗا وَهُمۡ یَسۡتَبۡشِرُونَ١٢۴﴾ [التوبه: ۱۲۴].
«و هنگامی که سورهای نازل میشود کسانی از آنان میگویند: این سوره ایمان کدام یک از شما را افزوده است؟ اما (نازل شدن آن سوره) ایمان مؤمنان را میافزاید و آنان شادمان میگردند».
و خداوند متعال میفرماید: ﴿وَیَزۡدَادَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِیمَٰنٗا﴾ [المدثر: ۳۱].
«و تا ایمان مؤمنان بیشتر شود».
و میفرماید: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِیَتۡ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِیمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ یَتَوَکَّلُونَ٢﴾ [الأنفال: ۲].
«مؤمنان تنها کسانیاند که هرگاه خدا یاد شود دلهایشان هراسان میگردد، و وقتی که آیات خدا بر آنان خوانده شود ایمانشان افزوده میشود بر پروردگارشان توکل میکنند».
و میفرماید: ﴿هُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ ٱلسَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ لِیَزۡدَادُوٓاْ إِیمَٰنٗا مَّعَ إِیمَٰنِهِمۡ﴾ [الفتح: ۴].
«اوست خدایی که در دل مؤمنان آرامش نازل کرد تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند».
و میفرماید: ﴿ٱلَّذِینَ قَالَ لَهُمُ ٱلنَّاسُ إِنَّ ٱلنَّاسَ قَدۡ جَمَعُواْ لَکُمۡ فَٱخۡشَوۡهُمۡ فَزَادَهُمۡ إِیمَٰنٗا وَقَالُواْ حَسۡبُنَا ٱللَّهُ وَنِعۡمَ ٱلۡوَکِیلُ١٧٣﴾ [آل عمران: ۱۷۳].
«کسانی که مردم به آنان گفتند: مردم بر ضد شما جمع شدهاند، پس، از آنها بترسید، ولی (این امر) ایمانشان را افزود و گفتند: خدا ما را کافی است و او بهترین سرپرست است».
و رسول اکرم صلی الله علیه و سلم میفرماید: «هر کسی برای الله دوست بدارد و برای او دشمنی بورزد ایمان را کامل کرده است»[۱].
و همچنین ایشان صلی الله علیه و سلم میفرماید: «هر کسی از شما منکری دید آن را با دست خود تغییر دهد، اگر نتوانست با زبان آن را تغییر دهد و اگر نتوانست با قلب خود این کار را بکند و این ایمانش ضعیفتر است»[۲].
و این گونه صحابه کرام از رسول اکرم صلی الله علیه و سلم آموختند که ایمان یعنی اعتقاد و قول و عمل که با اعمال قلب و جوارح و با نطق زبان همانند طاعتها و عبادات افزوده میگردد و با اعمال قلب و جوارح و با زبان همچون انجام دادن کارهای حرام و گناهان و منکرات کاهش مییابد. و مومنان در رتبه ایمانی متفاوتاند بعضی در امور خیر پیشگام هستند و بعضی میانهرو و بعضی بر خود ستم روا میدارند. بعضی نیکوکارند و بعضی مومن و بعضی مسلمانند و همه نزد خداوند متعال برابر نیستند بلکه خداوند بعضی را بر بعضی دیگر برتری داده است.
[۱]– صحیح سنن ابیداود آلبانی.
[۲]– مسلم.