امام نووی وکتاب ریاض الصالحین

امام نووی وکتاب ریاض الصالحین
در ماه محرم سال ۶۳۱ هجری در روستای نوی در ۷۵ کیلومتری جنوب دمشق متولد و در رجب سال ۶۷۶ هجری در همان‌جا وفات یافت. مدت عمر او ۴۵ سال و هفت ماه و آرامگاه او در نوی است.

کنیه و لقب او:

کنیه‌ی او ابو زکریا و لقبش محی‌الدین بود، ولی از این لقب خوشش ‌نمی‌آمد و مشهور است که می‌گفت: «لا أجعل فی حلّ من لقبنی محی‌الدین».

یاسین ابن یوسف می‌گوید: نووی را وقتی که ۱۰ ساله بود در نوی دیدم، بچه‌ها او را به بازی با خودشان مجبور می‌کردند و او از دستشان فرار می‌کرد و در آن حال قرآن می‌خواند، محبتش به دلم افتاد، پدرش او را به مغازه‌داری گماشته بود و او از قرائت قرآن به داد و ستد نمی‌پرداخت. پیش استادش رفتم و درباره‌اش به او سفارش کردم و گفتم: امید است که این بچه عالم‌ترین و زاهدترین فرد زمان خود بشود و مردم از او نفع ببرند، از من پرسید: آیا تو منجم هستی؟! گفتم: نه، فقط سخنی بود که خداوند بر زبانم جاری ساخت و مرا بدان گویا کرد. پس از آن، استاد، این را به پدر امام نووی گفت و او بر این کار تشویق شد، تا حدی که او قرآن را در نزدیکی بلوغ، ختم کرد.[۱] امام نووی در سال ۶۰۵ هجری (‌در ۲۰ سالگی) همراه پدرش به سفر حج رفت و حدود یک ماه و نیم در مدینه‌ی منوره ماند.

طلب علم:

امام نووی هیچ لحظه‌ای از وقتش را، در شب و روز – حتی در راه – به هدر نمی‌داد، مگر آنکه مشغول (به تحصیل و آموزش) بود. هر روز، دوازده درس را در علوم مختلف با شرح برای تصحیح آموخته‌ها پیش استاد می‌خواند و هر نکته‌ی جدید و علمی که می‌شنید، آن را یادداشت می‌کرد.

صفات امام نووی:

نویسندگان شرح حال، امام نووی را به سه خصلت متمایز می‌دانند: زهد، ورع ونصیحت امیران و امر به معروف و نهی از منکر. در ورع خیلی شدید بود، میوه‌های دمشق را نمی‌خورد، به دلیل آنکه شهر دمشق اوقاف و املاک زیادی داشت که مال محجوران بود و او تصرف در آن را جز به مصلحت، جایز نمی‌دانست. به خاطر این زهد و تقوا، علما از او تمجید زیادی کرده‌اند و ذهبی در تعریف او می‌گوید: (الشیخ الإمام القدوه الحافظ العابد الزاهد الفقیه المجتهد الربانی شیخ الاسلام).

روز جمعه وفات او اعلان شد که باعث تأسف همه گردید. اهل و اقارب او خواستند قبه‌ای بر روی قبرش بسازند اما عمه‌اش در خواب دید که آنها را نهی می‌کرد و می‌گفت اگر این کار را بکنید، منهدم خواهد شد که بعد قبر را به طور معمولی به اندازه یک وجب بالا آوردند.

در قرن ۱۰ هجری قمری، یکی از امرا چند بار سعی کرد که روی قبر او قبه‌ای بنا کند، اما هر بار قبه خود به خود منهدم می‌شد و این عقیده در میان مردم مشهور است که اگر بنا شود، منهدم خواهد گردید.

بعضی از مؤلفات امام نووی:

۱- شرح صحیح مسلم: که هیچ عالمی از این کتاب مستغنی نخواهد شد.

۲- کتاب الروضه الطالبین: (کتاب معتمد مذهب) خلاصه‌ی (الشرح الکبیر) امام رافعی.

۳- منهاج: کتاب متداول بین طلاب و علما، مختصر (المحرر) رافعی.

۴- الأذکار: ذکرهای متعدد برای اوقات متعدد، که در مورد این کتاب مقوله‌ی مشهوری نقل شده است (بِعِ الدار و اشتری الأذکار) خانه‌ات را بفروش و کتاب أذکار را بخر.

۵- التبیان فی آداب حمله القرآن.

۶- المجموع شرح المهذب: از بزرگترین موسوعه فقه مقارن و مذهب شافعی که آن را کامل نکرده است. قال ابن کثیر: مما لم یتممه و لو کمل لم یکن له نظیر فی بابه: شرح المهذب الذی سماه المجموع، وصل فیه الی کتاب الربا، فأبدع فیه أجاد و أفاد، و أحسن الانتقاد، و حرر الفقه فیه فی المذهب و غیره.[۲]

۷- ریاض الصالحین من کلام سید المرسلین: از نفیس‌ترین و برترین کتاب‌ها که هیچ زن و مرد مسلمانی در هر خانواده‌ی با ایمانی از آن بی‌نیاز نیست. ۱۸۹۶ حدیث در جوانب متعدد جمع آوری کرده است. ابتدای باب را با چند آیه شروع کرده و به دنبال آن احادیث را مرتب می‌کند و به خاطر اخلاص او، در هر گوشه‌ی دنیا در هر مسجدی اگر دعوتی یا حلقه‌ی علمی باشد، حرف اول را کتاب ریاض الصالحین می‌زند. از کانادا تا استرالیا و جنوب و شمال عالم اسلامی معمولا این کتاب در مساجد یافته می‌شود و به زبان‌های متعددی نیز ترجمه شده است.

او چنان کتاب را مرتب و کلمات را معنی و باب‌بندی نموده که عنوان کتاب کاملا بر آن مطابقت می‌کند. (ریاض الصالحین: باغ نیکوکاران).

سه نکته‌ی مهم که کتاب را مقبول عالم و طالب و عامی قرار داده:

الف: دقت بالای علمی. اینکه احادیث صحیح را انتخاب نموده که هم ادای مسئولیت در مقابل پیامبر صلی الله علیه و سلم و هم مردم می‌باشد. زیرا علت بسیاری از عقائد و برداشت‌های نادرست در جامعه، رها نمودن احادیث صحیح و نقل احادیث ضعیف بوده است.

ب: اخلاص: او ۴۵ سال عمر خود را صرف خدمت به دین خدا کرد وهمین بس که اولین باب کتاب را باب اخلاص (باب الإخلاص و إحضار النیه فی جمیع الأعمال و الأقوال و الأحوال البارزه و الخفیه) قرار داده است که خود گویای اخلاص آن بزرگوار می‌باشد. ( برادر و خواهر طالب العلم، او ۴۵ سال در خدمت دین بود، ما تا به حال چه گامی برای دین برداشته‌ایم )؟

ج: بیان قول راجح در بسیاری از مسائل که خود دلیل بر وسعت علمی اوست.

کتاب‌هایی که در شرح ریاض الصالحین نوشته شده:

۱- دلیل الفالحین تألیف محمد بن علان الصدیقی.

۲- شرح ریاض الصالحین تألیف محمد بن صالح العثیمین.

۳- بهجه الناظرین تألیف سلیم بن عید الهلالی.

ابن علان می‌گوید: شایسته نیست که کتابخانه فرد مسلمان از چهار کتاب خالی باشد: ( ریاض الصالحین و کتاب الأذکار و ترغیب و ترهیب و الزواجر من الکبائر ).

و با ابیاتی که او به نقل از امام شافعی در مقدمه‌ی کتاب ریاض الصالحین آورده بحث را به پایان رسانده که بازهم نشان از ورع و زهد اوست:

إنّ لله عـبـاداً فـطـنـا طلقوا الدنیا و خافـوا الفتنا

نظروا فیها فلما علمـوا أنها لیست لحــی وطــنا

جعلوها لجّهً و اتخـذوا صالـح الأعمال فیها سفنا

خداوند بندگان زیرکی دارد که دنیا را طلاق داده و از فتنه‌های آن ترسیدند.

در آن اندیشیدند تا زمانی که فهمیدند دنیا محل ماندگاری هیچ زنده‌ای نیست.

دنیا را همانند دریایی فرض کردند و اعمال شایسته را کشتی نجات قرار دادند.

شیخ موسی بازماندگان