احکام و آداب عید فطر

خداوند متعال دین راست و درستی را برای بندگانش برپاداشت و موضوعی باقی نمانده است مگر آنکه حکم آنرا برایشان تبیین فرموده و به راه هایی روشن رهنمون ساخته است کردارشان را نیک گردانیده و بر آباد کردن آنچه به آنان واگذارده است یاری شان می دهد. در همین راستا شریعتی آمد که در میان زندگانی دنیا و آخرت تعادل برقرار نموده و بطور همزمان به نیازهای روح و کالبد بشر می پردازد.

مشروعیت عید نیز از این قاعده مستثنی نیست. چراکه، دین حنیف اسلام احکام ویژه ی آن را بیان داشته و رفتار فرد مسلمان را در این مناسبت نیز با دین و آئین خداوند همسو نموده است. در ادامه بطور گذرا در مورد برخی احکام و آداب مربوط به مشروعیت عید بحث می شود:

گرفتن روزه در روز عید حرام است. که اولین عید می باشد. چنانچه امام بخاری از حضرت عمر رضی الله عنه روایت نموده است که ایشان قبل از خطبه(روز عید) نماز گزارد و آنگاه در خطبه اش چنین فرمود: « یا أیها الناس إن رسول الله صلى الله علیه وسلم قد نهاکم عن صیام هذین العیدین، أما أحدهما فیوم فطرکم من صیامکم، وأما الآخر فیوم تأکلون نُسُکَکَم » .  یعنی: “ای مردم بدانید که رسول الله صلی الله علیه و سلم از روزه گرفتن در این دو عید نهی فرمودند، اما اولی که روز شکستن روزه ی تان است و دیگری روزیست که در آن قربانی هایتان را می خورید.”

بسیار تکبیر گفتن و یاد کردن بزرگی خداوند در شب عید مستحب است. بدلیل فرمایش خداوند متعال: { ولتکملوا العده ولتکبروا الله على ما هداکم } (البقره: ۱۸۵) یعنی:  “و می خواهد که تمام کنید شمار را و به بزرگی یاد کنید خدا را به شکر آنکه راه نمود شما را.” تکبیر گویی از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان آغاز شده و تا نماز عید ادامه می یابد. این عمل در همه ی اماکن صورت می گیرد. در عید فطر پس از نمازهای پنجگانه تکبیر گفته نمی شود.

در تکبیر اینچنین گویند: الله أکبر الله أکبر، لا إله إلا الله، والله أکبر الله أکبر ولله الحمد. در صورتیکه سه بار تکبیر گفته شود نیکوست و در این رابطه موضوع گسترده است.

استحمام و نظافت برای عید سنت است؛ آمده است که ابن عمر رضی الله عنه، که به پیروی از سنت و پایبندی بدان معروف است، چنان می کرد. همچنین پوشیدن بهترین لباس ها مستحب می باشد، آنگونه که ابوداود در حدیث حضرت عایشه رضی الله عنها را آورده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم فرموده اند: « ما على أحدکم أن یکون له ثوبان سوى ثوبی مهنته لجمعته » روز عید از لحاظ مفهوم شبیه جمعه است، بنابراین انجام این کار سنت است.

تناول نمودن چیزی، ترجیحاً خرما، پیش از آنکه برای نماز خارج شود سنت است. چنانچه امام بخاری در حدیثی از حضرت انس رضی الله عنه روایت نموده است « کان النبی صلى الله علیه وسلم لا یغدو یوم الفطر حتى یأکل تمرات » : که پیامبر صلی الله علیه و سلم روز عید فطر جز مقداری خرما چیزی نمی خورد. ابن حجر حدیث را بعنوان دلیلی برای بستن راه زیاده روی در روزه داری بیان نموده است.

پیاده راه افتادن به سوی نماز عید پسندیده است، به دلیل حدیثی، که ترمذی آن را روایت نموده و به حسن بودن حدیث رأی داده است، در آن حضرت علی رضی الله عنه می فرماید: « من السنه أن تخرج إلى العید ماشیاً، وأن تأکل شیئاً قبل أن تخرج »  یعنی: “سنت آنست که برای عید پیاده خارج شده و قبل از خروج چیزی میل شود.”

و  سنت چنین است که رفتن به سوی عید از یک راه و برگشت از آن از راه دیگری باشد. آنگونه که رسول خدا صلی الله علیه و سلم عمل نموده اند، جاییکه امام بخاری روایت می نماید: جابر رضی الله عنه تعریف می کند که: “پیامبر صلی الله علیه وسلم در روز عید راه ها را بطور مخالف برمی گزیدند.”

اهل علم برای اینکار دلایل بسیاری را برشمرده اند، از جمله: آشکار ساختن نشان و رسوم خداوندی با رفت و آمد در ادای این فریضه، بخشم درآوردن منافقان، سلام کردن بر رهگذران هردو راه، گواهی ساکنان انس وجن هر دو راه، به فال نیک گرفتن آن برای تغییر حال در جهت مغفرت و خوشنودی خداوند، برآوردن نیاز نیازمندان در هر دو راه، البته همگی دلایل فوق و بسیاری علت های دیگر نیز می تواند درست باشد.

بیرون رفتن زنان در روز عید برای حضور در نماز عید و شنیدن خطبه ایرادی ندارد و حتی بعضی از اهل علم آنرا مستحب نیز دانسته اند. کل موضوع مشروط به امنیت از فتنه می باشد؛ دلیل آن حدیثی است که مسلم در صحیح خویش از ام عطیه روایت کرده است: « أَمَرَنا رسول الله صلى الله علیه وسلم أن نخرجهن فی الفطر والأضحى، العواتق، وذوات الخُدُور، فأما الحُیَّضُ فیعتزلن الصلاه، ویشهدن الخیر ودعوه المسلمین »  “پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم به ما امر فرمودند که برای روزهای عید فطر و قربان زنان دوشیزه و خانه دار ما بیرون آییم. ولی آنانکه در حالت حیض بودند از نماز دوری نموده و در اکرام و دعوت مسلمانان شرکت می جستند.” کلمه ی العواتق: جمع عاتق بوده و به معنی زن جوان که هنوز شوهر نکرده است. و الخدر: همان پوششی است که دختر را در منزل پنهان می دارد، که بعداً به هر نوع پوششی مانند خانه و شبیه به آن اطلاق گردید و جمع آن خدور است و منظور در اینجا زنان خانه دار می باشد.

در اینجا آگاهی از این موضوع ضرورت دارد که بدانیم بر زنان لازم است در روز عید و غیر آن با آرایش و عطر یا با لباسی که برای جلب توجه دیگران پوشیده شده و یا هر نوع لباس غیر شرعی خارج نشوند. فرمایش خداوند متعال را یادآور می شویم که: { وقل للمؤمنات یغضضن من أبصارهن ویحفظن فروجهن ولا یبدین زینتهن إلا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن على جیوبهن{ ” و بگو زنان مسلمان را که بپوشند چشم خود را و نگاه دارند شرمگاه خود را و آشکار نکنند آرایش خود را مگر آنچه ظاهر است از آن موضع و باید فروگذارند چادرهای خود را بر گریبانهای خود.” (نور:۳۱)

و در پایان، تبریک گفتن و شادباش عید ایرادی ندارد، مثلاً به کسی که ملاقات می نماید بگوید: “خداوند از ما و شما قبول کند، و بر ما و شما آن را پر خیر و برکت گرداند و عیدتان مبارک”، و مانند این ها؛ بدلیل حدیثی از ابوامامه باهلی رضی الله عنه که هنگام مراجعت از (نماز) عید بهمدیگر می گفتند: خداوند از ما و شما بپذیرد. {تقبل الله منا ومنک.} و امام احمد رحمه الله عقیده دارد اسناد حدیث ابوامامه رضی الله عنه نیکوست. ابن تیمیه رحمه الله بیان می دارد: “از بسیاری از صحابه روایت شده که این کار را انجام می داده اند و ائمه بعد از ایشان، مانند امام احمد و دیگران، بدینکار رخصت داده اند.”

این موارد گزیده ای از احکام و آداب مربوط به عید بودند. خوشا آنانکه به شریعت و راه پروردگارشان پایبند بوده و در حدود اوامر و نواهی او بازایستند و دنیا را وسیله ی آخرت قراردهند. که این کار بهترین چیزی است که برای آن بار و توشه بربندند و شایسته است که در نیل بدان رقابت کنندگان از هم پیشی بگیرند و عمل کنندگان درآن بکوشند. عیدتان مبارک باد و خداوند طاعت  ما و شما را قبول فرماید.

ترجمه: مسعود