استغفار

«عَنْ عَائِشَهَ رضی الله عنهما قَالَتْ: کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُکْثِرُ مِنْ قَوْلِ: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ» فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ، أَرَاکَ تُکْثِرُ مِنْ قَوْلِ سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ، فَقَالَ: خَبَّرَنِی رَبِّی عَزَّ وَجَلَّ أَنِّی سَأَرَى عَلَامَهً فِی أُمَّتِی، فَإِذَا رَأَیْتُهَا أَکْثَرْتُ مِنْ قَوْلِ: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ، فَقَدْ رَأَیْتُهَا ﴿‏إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْح ‏(۱)  ‏وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا‏ (۲) ‏فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا‏ (۳)».
«از حضرت عایشه   روایت شده است که گفت: پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ این اذکار را بسیار تکرار می‌کرد: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ»: «خداوند را به پاکی یاد می‌کنم و به سپاس و ستایش او مشغولم و از او طلب آمرزش و به درگاه او توبه می‌کنم». عرض کردم: ای پیامبر خدا! می‌بینم که بسیار می‌فرمایید: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ»، پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ در جواب فرمودند: «پروردگار بلندمرتبه به من خبر داده است که من نشانه‌ای را در امتم خواهم دید، پس هرگاه آن را دیدم، بسیار بگویم: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَیْهِ»، اکنون این نشانه را دیده‌ام چنانکه در قرآن آمده: ﴿‏إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْح ‏(۱)  ‏وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا‏ (۲) ‏فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا‏ (۳)   «هرگاه نصرت و فتح خدا فرا رسید (فتح مکه) و مردم را دیدی که گروه گروه به دین خدا داخل می‌شوند، آنگاه (به شکرانه‌ی این نعمت بزرگ)، به تسبیح و ستایش خدای خود بپرداز و از او آمرزش بخواه که او بسیار توبه‌پذیر است».
در رایت دیگری از امام مسلم این جمله نیز در حدیث آمده است: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی»: «خدایا مرا ببخش» و بدین صورت به قرآن عمل می‌کردند(۱).

(۱) – امام نووی   می‌فرمایند: «یَتَأَوَّلُ القُرْآنَ»، یعنی این که پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ به آنچه که خداوند او را در آیه‌ی ﴿فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ…﴾ امر می‌کند، عمل می‌کرد.
این اذکار بدیع پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بسیار خلاصه و در بردارنده‌ی امری است که خداوند در آیات سوره‌ی نصر او را به آن دستور می‌دهد؛ حضرت صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ این اذکار را در رکوع و سجود می‌خواند؛ زیرا حالت و شیوه‌ی نماز در رکوع و سجود برتر است و پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ این دو حالت را برای ادای واجبی که به او امر شده بود، انتخاب کرد تا خضوع و خشوع نسبت به خداوند در بهترین و کامل‌ترین شکل ظاهر شود.
«سبحان الله»، برای دانستن و تنزیه خداوند است از هرگونه نقص و هر صفتی که پدیده و مخلوق دارد و «بحمده»، یعنی با توفیق و هدایت و فضل توست که تسبیحت می‌کنم، نه با نیرو و توانایی خود و این سپاس و اعترافی است بر نعمت‌های خداوند استغفار پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ در حالی که مورد غفران الهی قرار گرفته، از باب عبودیت و نیاز او به معبودش می‌باشد.