آیا اسلام مسئول عقب ماندگی مسلمین است؟

واقعیتهای تاریخی که هیچ مجالی برای شک و تردید باقی نمی‌گذارند،بیان می‌کنند که اسلام در مدت زمانی کوتاه، توانست با شکوه‌ ترین و طولانی‌ترین تمدن را در تاریخ بنیانگذاری کند. دانش فراوان در زمینه‌های مختلف علوم و فنون که مسلمین از خود بر جای گذاشته اند هنوز هم شواهدی هستند که حاضر پیش رو داریم و کتابخانه‌های دنیا هزاران نسخه خطی عربی – اسلامی را در بر می‌گیرند که نشان می‌دهند تا چه اندازه تمدن مسلمین ریشه‌دار و اصیل بوده است. آثار اسلامی پراکنده در تمام دنیای اسلامی نیز به عظمت آنچه هنر اسلامی بدان دست یافته است شهادت می‌دهند.

تمدن مسلمین در اندس، و آثار بر جای مانده از آن تا به امروز نیز، در خود اروپا شاهد بر ادعای ما است. اروپا در قرن دوازده و سیزده فعالانه شروع به ترجمه علوم مسلمین کرد و تمدن جدید خود را براساس آن، بنا نهاد.
 قرآن کریم، علم و علماء را بسیار گرامی می دارد و انسان را بر تدبر در هستی و تحقیق در آن و آبادانی زمین تشویق میکند و اولین آیات قرآن که نازل شدند، انسانها را به اهمیت علم و خواندن و تدبر یادآوری می کنند. این آیات پیام مهمی داشتند که از همان ابتدا، مسلمانان متوجه آن شدند و همچنین یاری رسانی اسلام به رشد تمدن، از لحاظ مادی و معنوی، نیاز به دلیل ندارد.
 اسلام تاوان عقب ماندگی مسلمین را در عصر حاضر، به عهده نمی‌گیرد. چون اسلام مخالف تمام انواع عقب ماندگی است. آنگاه که مسلمانان از درک معنای واقعی اسلام عاجز شدند، از زندگی عقب افتادند.

مالک بن نبی – متفکر جزائری – در این مورد صادقانه اظهار نظر میکند و میگوید : عقب ماندگی‌ای که امروز مسلمانان از آن رنج میبرند، سبب آن اسلام نیست بلکه این، سزایی است شایسته از ناحیه اسلام بر مسلمین، به سبب اینکه اسلام را رها کردهاند نه به سبب تمسک به آن همچنانکه برخی نادان میپندارند. پس عقبماندگی مسلمین هیچ ربطی به اسلام ندارد.
 اسلام بر روی هر توسعه‌ی تمدنی که خیر و سعادت انسان را در بر گیرد باز بوده و همچنان باز خواهد ماند. هر گاه مسلمانان اسباب واقعی عقب ماندگی خود را بررسی کنند، اسلام را بین این اسباب نخواهند یافت. عوامل خارجی زیادی وجود دارند که اکثر آنها بر جای مانده از دوران استعماری هستند که سرزمینهای اسلامی را از پیشرفت باز داشتند. و این به نوبه خود – به اضافه بعضی عوامل خارجی – باعث شدند که مسلمانان عناصر مثبت و ارزشهای محرک در اسلام را فراموش کنند.

 جائز نیست، اسلام با واقع اسف بار امروز دنیای اسلام آمیخته شود. عقب ماندگی‌ای که امروز مسلمانان از آن رنج می برند،‌ مرحله‌ای از تاریخ آنان به شمار می‌آید و هرگز به معنای این نیست که تا ابد اینطور باقی خواهند ماند. جائز نیست، اسلام متهم شود به اینکه عامل عقب‌ ماندگی مسلمین شده است، همچنانکه جائز نیست که در عقب ماندگی کشوهای امریکای لاتین مسیحیت متهم گردد.

امانت علمی ایجاب میکند که حکم بر موضعگیری اسلام نسبت به تمدن، براساس بررسی موضوعی اصول اسلام، و از روی انصاف صورت گیرد نه بر اساس شایعات، اتهامات و پیش داوریهای باشد که هیچ ربطی به حقیقت ندارند.